Σπάνιος Χάρτης της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά που αποτυπώνει τους οικισμούς και το ημιονικό δίκτυο μονοπατιών, 1829

 

Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας

1821 - 2021 | Η Μεσσηνία της Ελληνικής Επανάστασης: Σπάνιος Χάρτης της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά που αποτυπώνει τους οικισμούς και το ημιονικό δίκτυο μονοπατιών, 1829

Η Επιστημονική Αποστολή ξεκίνησε από το Παρίσι στις αρχές Ιανουαρίου 1829, συγκεντρώθηκαν στην Τουλόν και αναχώρησαν για την Ελλάδα στις 10 Φεβρουαρίου με τη φρεγάτα «Κυβέλη». Μετά από ένα δύσκολο χειμωνιάτικο ταξίδι, φθάνουν στον όρμο του Ναβαρίνου στις 2 Μαρτίου 1829 και αποβιβάζονται την επόμενη μέρα. Με σαφείς οδηγίες, σε σχέση με τον εντοπισμό αρχαιολογικών ερειπίων καθώς και με την σύνταξη χαρτών, τοπογραφικών σχεδίων, παρατηρήσεων για τους κατοίκους και το περιβάλλον, αναλυτικών δρομολογίων, αρχαιολογικών αποτυπώσεων και τεκμηριώσεων πάνω στα αρχαία υλικά κατασκευής, τα μέλη της ομάδας ξεκινούν την επιστημονική αποστολή τους.

Η Πελοπόννησος, μετά από τις δοκιμασίες του επταετούς αγώνα, ήταν ένας τόπος σε αναταραχή, με πληγές και ερείπια σε όλους τους τομείς. Κατεστραμμένοι οικισμοί, καμένη και ερημωμένη ύπαιθρός, απίστευτη ένδεια και φτώχεια, δυσκολία στις μετακινήσεις, άθλιες συνθήκες υγιεινής, ανύπαρκτες έως αδύναμες διοικητικές αρχές, φόβος και καχυποψία του ταλαιπωρημένου πληθυσμού, συνθέτουν το πολυτάραχο σκηνικό που έχουν να αντιμετωπίσουν. Οι περισσότεροι συνταξιδιώτες, σύντομα ή μη, προσβλήθηκαν από ασθένειες και δεν κατάφεραν να συμμετάσχουν σε πολλές επιτόπιες έρευνες, ενώ δεν έλειψαν οι προστριβές και οι διαφωνίες που οδήγησαν σε αποσκιρτήσεις και αυτονομήσεις. Το σύνολο των αντιξοοτήτων αυτών συντέλεσε στον περιορισμό των εργασιών σε διάστημα τριών έως έξι μηνών (δηλαδή από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο ή τον Οκτώβριο του 1829), παρότι ο αρχικός σχεδιασμός όριζε ότι η εξερεύνηση σε όλο το Μοριά θα διαρκούσε ένα έτος. Ωστόσο, οι εργασίες και οι εξερευνήσεις εφαρμόστηκαν στο μέτρο του δυνατού για την κάθε ομάδα.

Σε σχέση με την συνεργασία των μελών της Επιστημονικής Αποστολής με το γαλλικό στρατό, δεν εμφανίστηκαν ιδιαίτερα προβλήματα, καθώς οι ρόλοι ήταν διακριτοί και το επιστημονικό έργο είχε αυτονομία απέναντι στο στρατιωτικό. Ωστόσο, στην περίπτωση της χαρτογράφησης, όπου ο Bory de Saint Vincent επιδίωξε να επεκτείνει την εξουσία του, διατυπώθηκαν αιτιάσεις από τους επιτελικούς γεωγράφους. Παράλληλα, η κυβέρνηση του Καποδίστρια στήριξε την Αποστολή μέσω της παροχής σημαντικών διευκολύνσεων, όπως αδειοδοτήσεων και διευκολύνσεων στις μετακινήσεις, αναγνωρίζοντας της αξία του έργου της. Ωστόσο, οι σχέσεις με τους κατοίκους ήταν περιορισμένες και συχνά προβληματικές, ενώ μόνο σε τόπους με κάποια αστική διάρθρωση, όπως η Πάτρα, συνάντησαν φιλογαλλικά αισθήματα. Παρόλα αυτά, τα μέλη της Αποστολής συναναστράφηκαν με απλούς ανθρώπους, τοπικούς αξιωματούχους, κληρικούς και χωρικούς, ενώ παρακολούθησαν εκκλησιαστικές λειτουργίες, θρησκευτικά πανηγύρια και λαϊκές εορτές και συζήτησαν με επίσημα πρόσωπα, όπως τον Καποδίστρια, τον Κολοκοτρώνη κ.α.

Έτσι, οι 20 περίπου επιστήμονες και καλλιτέχνες, καθώς και οι 28 συμπράττοντες, αξιωματικοί τοπογράφοι του Γενικού Επιτελείου Στρατού και του Μηχανικού σώματος, έφεραν σε πέρας ένα σύνθετο επιστημονικό, καλλιτεχνικό, χαρτογραφικό και εκδοτικό έργο που αποτελεί μια ισχυρή μαρτυρία για την ανθρωπογεωγραφία κατά την ιδιαίτερη αυτή εποχή που θεμελιωνόταν το νεοελληνικό κράτος. Χάρη στο ζήλο των καταρτισμένων και εξασκημένων μελών της Αποστολής, παρά τις δυσμενείς συνθήκες και τις κακουχίες, πραγματοποιήθηκαν οι επιτόπιες διερευνήσεις, καταγραφές, αποτυπώσεις και συλλογές ποικίλου υλικού. Στη συνέχεια, στη Γαλλία, συνεχίστηκαν οι αναλύσεις και οι επεξεργασίες του υλικού και οι προετοιμασίες για την κύρια επιστημονική σειρά των εκδόσεων.

Η άρτια χαρτογράφηση του ελληνικού χώρου ξεπέρασε κάθε προηγούμενη προσπάθεια, ενώ συνδέθηκε άμεσα με τη στρατιωτική και πολιτική ιστορία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, καλύπτοντας επείγουσες και ουσιαστικές ανάγκες της ελληνικής διοίκησης. Ωστόσο, παρά την αξία και την επιτυχία, η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μοριά δεν έχει αποτιμηθεί στις πραγματικές τις διαστάσεις, καθώς δεν έχει αναδειχθεί πλήρως το δημοσιευμένο υλικό και δεν έχουν αξιοποιηθεί τα αδημοσίευτα στοιχεία των χαρτογραφικών εργασιών αλλά και των μαρτυριών, των υπομνημάτων και των ημερολογίων της Αποστολής που βρίσκονται στην Γαλλία και την Ελλάδα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι, μεγάλο μέρος από τους παλιούς ημιονικούς δρόμους που αποτυπώνονται στο χάρτη, θυσιάστηκε από τη διάνοιξη του νεώτερου οδικού δικτύου και έσβησαν από τη περιοχή. Τα όποια λίγα μονοπάτια που διασώθηκαν ήταν αυτά που διέτρεχαν απομακρυσμένες περιοχές, ενώ τα τοπικά πλέγματα από κτηνοτροφικά μονοπάτια, εάν και διατηρήθηκαν μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, έσβησαν και αυτά σταδιακά καθώς εξαφανιζόταν η κτηνοτροφία.

Σήμερα, όλος αυτός ο χαμένος πλούτος της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μπορεί να συντεθεί μέσω της αναβίωσης των χαμένων πεζοπορικών διαδρομών, αναδεικνύοντας ιστορικούς τόπους, μοναδικούς θύλακες βιοποικιλότητας, ιστορίες και μνημεία. Καθώς, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής, αλλά πολύ περισσότερο αποτελεί τμήμα των βημάτων των προγόνων μας, της ιστορίας μας, του πολιτισμού μας και εν γένει της ταυτότητάς μας.