ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ, Ο ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΚΑΙ "ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ"

 ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ, Ο ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΚΑΙ "ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ"


Αξίζει να διαβάσετε το παρακάτω άρθρο, που δίνει απάντηση σε πολλούς ανθέλληνες χριστιανομάχους που αμφισβητούν το μεγαλείο του Βυζαντίου και μεταφέρει μήνυμα αισιοδοξίας, στους χαλεπούς καιρούς μας:



Ο Άγιος Πολεμιστής μου υπενθύμησε, ότι αυτές οι Άγιες και Ιερές ημέρες είναι ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ. Πως από το Διδυμότειχο μέχρι το Καστελόριζο, σαν ποτάμια μυριάδες φλογίτσες, θα τρεμοσβήνουν μέσα στο σκοτάδι της δροσερής απριλιάτικης νύχτας. Με τις ευωδιές των ανθών, το γλυκύ άρωμα του λιβανιού, τους Ύμνους τους αρχαίους και εαρινούς. «Ω, Γλυκύ μου Έαρ!». Με βεβαίωσε, ότι ΑΥΤΟ, ΚΑΝΕΙΣ δε μπορεί να μας το πάρει. Κανείς δε μπορεί να κλέψει την παιδικότητα μας και τις πρώτες μνήμες της άγουρης νιότης. Έτσι και εγώ, ακολούθησα την προτροπή του. Αποφάσισα να γράψω ακόμη ένα άρθρο, που να ταιριάζει με τις εορταστικές ημέρες, για να μην επιβληθεί η σιωπή, που επιθυμούν ορισμένοι. Σκέφθηκα, λοιπόν, αφού θέλω να γράψω κάτι, που θα βρώ καλύτερο θέμα, από τον ίδιο τον Άγιο Πολεμιστή και την Ρωμανία; Έτσι, για να τον ευχαριστήσω κιόλας για όσα μου είπε. Μάλιστα, ο ίδιος με το φωτεινό και αισιόδοξο παράδειγμα του, καθιστά τον εαυτό του επίκαιρο μέσα στη σύγχρονη ζοφερή πραγματικότητα, όπως θα περιγράψω παρακάτω.



Στο προηγούμενο άρθρο μου περί Αγίου Όρους, εύκολα θα συμπέρανε κανείς το αποκαλυπτόμενο δίπολο της αυτοκρατορικής συνοχής: Χριστός-Αυτοκράτωρ. Εδώ, δεν υπάρχει η φαραωνική, ελληνιστική και ρωμαϊκή ταύτιση θεού και ηγεμόνος. Εδώ, ο Αυτοκράτωρ, είναι μόνο η κεφαλή του κράτους, όπως ο Χριστός είναι η κεφαλή της Εκκλησίας και του σύμπαντος κόσμου, άρα και της αυτοκρατορίας. Ο καθένας κάνει τη δουλειά του. Ο Χριστός κυβερνά το σύμπαν και ο αυτοκράτωρ το κράτος. Ο άνθρωπος-αυτοκράτωρ υποτάσσεται στον Χριστό και στον λαό, όπως το μέρος υποτάσσεται στο Όλον. Δοκιμάζεται ως άνθρωπος δημόσια την ημέρα της στέψης, καθώς εθελούσια ταπεινώνεται μέσα στην Αγία Σοφία, πριν πάρει το στέμα, ορκιζόμενος πως θα βασιλεύσει χριστιανικά υπέρ του λαού.





Πόσοι από τους Ρωμανούς αυτοκράτορες κράτησαν τους όρκους αυτούς απέναντι στον Χριστό και στον λαό; Αρκετοί, αλλά όχι όσοι θα έπρεπε. Μέσα από το μακρύ κατάλογο των αιώνων, των δυναστειών και των αυτοκρατόρων, βλέπουμε να παρελαύνουν ονόματα, πρόσωπα και μορφές ξεθωριασμένες. Μερικές πιο γνωστές και σεβαστές και άλλες ξεχασμένες στη λήθη, και στο μεγενθυντικό φακό του ιστορικού. Άνθρωποι και πάθη, ανταγωνισμοί και δολοφονίες. Άνθρωποι μεγάλοι και σημαντικοί, εμφανίζονται στο παλκοσένικο της Ιστορίας και άλλοι μικροί και ασήμαντοι. Άνθρωποι με οράματα και σθένος αυτοκρατορικό και άλλοι τυχοδιώκτες και σφετεριστές του στέματος. Έπη ηρωϊκά και τραγωδίες, ήρωες και προδότες. Η ίδια πάντα ιστορία.





Όμως, ο Άγιος Πολεμιστής, είναι η μεγάλη εξαίρεση. Διότι είναι Άγιος. Δεν είναι μόνο Πολεμιστής με το σπαθί στο χέρι. Είναι το αρχέτυπο, που ενσαρκώνει στον πολεμιστή το στοιχείο του ιερού. Καμία αντίφαση, παρόλα αυτά. Ευλογία Θεού ήταν, το ότι συνδύαζε δύο από τις μεγάλες Χριστολογικές ιδιότητες. Την Βασιλική, που αφορά την ορθή διακυβέρνηση και αυτήν της Δικαιοσύνης, που αφορά το Ηθικό του μεγαλείο. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που ο Άγιος Πολεμιστής μας, έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο: Ιωάννης ο «Ελεήμων».

Επιτρέψτε μου, να σας αποκαλύψω τώρα το όνομα του Άγιου Πολεμιστή και να σας διηγηθώ, εν τάχει, σημαντικά σημεία της ιστορίας του*. Ο Άγιος Πολεμιστής, είναι ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης. Ο Ιωάννης, ένα ελληνόπουλο από αρχοντική γενιά, γεννημένος στο Διδυμότειχο το 1193, βίωσε στα παιδικά του χρόνια την τραυματική εμπειρία της Δ΄ Σταυροφορίας και της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους. Νεαρός ακόμη πήγε στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος της Νικαίας, όπου βασίλευε ο εξόριστος αυτοκράτωρ Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης. Ο Λάσκαρης αναγνώρισε από νωρίς τη μεγάλη αξία του νέου, την ανδρεία και το ηθικό του ανάστημα. Έχοντας κατά νου μόνο την ωφέλεια της αυτοκρατορίας, αντί των συγγενών του, επέλεξε τον ευγενή νέο για διάδοχο του και τον νύμφευσε με την κόρη του την Ειρήνη. Ο άξιος νέος, έγινε σύντομα ο δεύτερος αυτοκράτωρας της Νικαίας, σε ηλικία μόλις 29 ετών, το 1222. Έθεσε ως σκοπό της ζωής του την επανακατάληψη των φραγκοκρατούμενων εδαφών και την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης. Ο Ιωάννης απεδείχθη εξαιρετικός στρατιωτικός, με μεγάλες νίκες κατά των Φράγκων. Απελευθέρωσε με το σπαθί του μεγάλα τμήματα της αυτοκρατορίας, αλλά ο θάνατος του το 1254 στο Νυμφαίο, του στέρησε την χαρά να δει επιτέλους την Πόλη ελεύθερη. Μόλις 7 χρόνια μετά, το 1261, ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος απελευθέρωσε την Πόλη. Όμως, ο Ιωάννης ήταν αυτός που είχε κάνει όλη την προετοιμασία. Η 32χρονη βασιλεία του χαρακτηρίζεται από συνεχή πρόοδο σε όλους τους τομείς, ενώ η δράση του υμνείται ομόφωνα από όλους τους ιστορικούς, σύγχρονους ή μεταγενέστερους, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία (1).

Ήταν ο Ιωάννης, Έλληνας; Ας δούμε τι γράφει ο ίδιος στον Πάπα Γρηγόριο (2), καθώς θεωρεί το γένος των Ρωμαίων (Ρωμανών- Ελλήνων) ως το μόνο που έχει δικαιώματα στον θρόνο του Μεγάλου Κωνσταντίνου: «Τις αγνοεί ότι ο κλήρος της διαδοχής εκείνου (σ.σ. του Μ. Κωνσταντίνου) εις το ημέτερον διέβη γένος (σ.σ. το Ελληνικό γένος), και ότι ημείς είμεθα οι τούτου κληρονόμοι και διάδοχοι;» Επίσης βεβαιώνει τον πάπα ότι δεν θα σταματήσει τις εχθροπραξίες εάν δεν καταλάβει την Πόλη: «ως ουδέποτε παυσόμεθα μαχόμενοι και πολεμούντες τοις κατέχουσι την Κωνσταντινούπολιν». Στις δε απειλές περί σταυροφορίας υπέρ των δοκιμαζόμενων Φράγκων, απαντά ότι: «εάν δε τις δια τούτο αγανακτή και δυσχεραίνη και οπλίζηται καθ’ ημών, έχομεν πως κατά τούτου να αμυνθώμεν, πρώτον μεν διά της βοηθείας του Θεού, έπειτα δε διά των υπαρχόντων και παρ’ ημίν αρμάτων και ίππων και πλήθους ανδρών μαχίμων και πολεμιστών, οίτινες πολλάκις επολέμησαν τους σταυροφόρους».

Ενώ, για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για την εθνική του καταγωγή, ξεκαθαρίζει: «Οι γενάρχαι της βασιλείας μου, οι από του γένους των Δουκών και Κομνηνών, ίνα μη τους άλλους λέγω, τους από γενών Ελληνικών άρξαντας επί πολλάς εκατοστύας ετών την αρχήν κατέσχον της Κωνσταντινουπόλεως».

Εδώ, όμως, μπαίνει και το ζήτημα της επικαιρότητας του Βατάτζη, όπως προείπα. Διότι, βασικά, έναν τέτοιον ηγέτη χρειαζόμαστε και σήμερα. Ας δούμε, λοιπόν, πόσο σπουδαίο έργο επιτέλεσε: Ακολουθώντας ένα πρόγραμμα οικονομικής ανόρθωσης, αναδιοργάνωσε εσωτερικά την χώρα, σε όλα τα επίπεδα και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ευημερία των υπηκόων του και κυρίως των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Συγκρούστηκε με τους μεγαλοκτηματίες αξιωματούχους, έκανε αναδασμό της γης και μοίρασε τα κτήματα σε ακτήμονες υπηκόους του. Αναζωογονήθηκαν η γεωργία και η κτηνοτροφία, το εμπόριο γνώρισε σπουδαία άνθηση, ενώ παράλληλα υπήρξε ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στις καταχρήσεις και σπατάλες που παρατηρούνταν από τη μεριά της διοίκησης (!!). Είναι εκπληκτικό, πόσο όμοια μοιάζουν και σήμερα κάποια πράγματα.

Έτσι, μπόρεσε να εφαρμόσει πολιτική ελαφριάς φορολογίας, χωρίς να παρατηρηθεί ποτέ έλλειψη οικονομικών πόρων. Περιόρισε τις εισαγωγές ειδών πολυτελείας και με το προσωπικό του παράδειγμα προέτρεψε τον λαό να αποφεύγει την πολυτέλεια και τη χλιδή χάριν της λιτότητας. Αναφέρεται, ότι επέπληξε τον γιο και διάδοχό του, όταν κάποια μέρα τον είδε ντυμένο με ακριβά ενδύματα. Επίσης, ότι ασχολείτο και ο ίδιος με αγροτικές εργασίες στα κτήματά του, όταν του το επέτρεπαν οι κρατικές υποθέσεις.

Σπουδαία άνθηση, επίσης, γνώρισαν τα γράμματα και οι τέχνες. Ο αυτοκράτορας έδειξε προσωπικό ενδιαφέρον για την παιδεία και τις επιστήμες. Σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης και ο μοναχός και λόγιος Νικηφόρος Βλεμμύδης, έδρασαν την εποχή εκείνη στην Νίκαια. Ακόμη, με ειδική μέριμνα του Ιωάννη και της συζύγου του Ειρήνης, ιδρύθηκαν μοναστήρια, ναοί, νοσοκομεία, πτωχοκομεία, και άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Επί της Βασιλείας του δεν πείνασε κανείς, όσο πτωχός και αν ήταν. Κάπως έτσι αιτιολογείται και η τεράστια αγάπη του λαού, που του απέδωσε ομόθυμα το προσωνύμιο «ο Ελεήμων».

Όταν κοιμήθηκε ο Άγιος Πολεμιστής, ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σώσανδρα, που ο ίδιος είχε χτίσει προς τιμήν της Παναγίας. Στην ανακομιδή του, 7 χρόνια μετά, όλος ο λαός θαύμασε, καθώς το σώμα του και τα ρούχα βρέθηκαν άφθαρτα, σαν να κοιμόταν. Σύντομα, μετά από ομόθυμη απαίτηση του λαού ανακηρύχθηκε Άγιος, μάλιστα μέχρι τον 20ο αιώνα του αποδιδόταν λατρεία από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς. Σήμερα, ο Καθεδρικός ναός του Διδυμότειχου είναι αφιερωμένος στη μνήμη του, που τιμάται στις 4 Νοεμβρίου. Το γεγονός, ότι δεν εφθάρη, αλλά έμοιαζε σα να «μαρμάρωσε», είναι αυτό που τελικά συνδέει τον Ιωάννη με την παράδοση του μαρμαρωμένου βασιλιά. Δεν είναι, λοιπόν, ο τελευταίος αυτοκράτορας, ο δύσμοιρος ήρωας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς.

Το άφθαρτο σκήνωμα παρέμεινε σε ναό στη Μαγνησία για περίπου 2 αιώνες, όταν μέσα από τις αναταραχές και τις μετακινήσεις των πληθυσμών, που έφερε η άνοδος των Οθωμανών, το λείψανο μεταφέρθηκε και έκτοτε χάθηκε, χωρίς κανείς πλέον να γνωρίζει που βρίσκεται. Αυτός, είναι, μάλλον, ο θρυλούμενος Βασιλεύς Ιωάννης ο πένης, που αναφέρεται και σε πολλές ορθόδοξες προφητείες, καθώς προσδοκάται η επιστροφή του. Για παράδειγμα, στην προφητεία του Αγίου Ταρασίου: «Και τότε εξυπνήσει ο Άγιος Βασιλεύς, ο εν αρχή μεν του ονόματος αυτού το ι, και εν δε τω τέλει σ, έχων, α σημαίνουσι σωτηρίαν….» δηλαδή το όνομα Ιωάννης. Αλήθεια ή θρύλος, δεν έχει καμία σημασία. Αληθινή αξία έχει, ότι ο λαός θέλησε να διασώσει μέσα στο χρόνο αυτές τις παραδόσεις, που δημιούργησε η ανάγκη του για έκφραση των βαθύτερων συναισθημάτων. Της λύπης και της ελπίδας του.

Ο Ιωάννης αποτελεί ακόμη σαφές σημείο απόδειξης, ότι ο Θεός δεν αντίκειται στους δίκαιους απελευθερωτικούς αγώνες. Καταρρίπτει δε την πλαστή εντύπωση περί αδύναμων «χριστιανούληδων», που περιμένουν τον Αγά να «τους σφάξει», όπως εσφαλμένα διαδίδεται από κακοπροαίρετους. Ο Ιωάννης αξιώθηκε της αγιότητας, ένεκα του ηθικού και φιλάνθρωπου βίου του και μόνο. Δεν αποκλείστηκε από αυτήν, επειδή έβαψε τα χέρια του στο αίμα των εχθρών της πατρίδας του.

Στις ημέρες μας, αυτό που χρειαζόμαστε τώρα, είναι ένας Άγιος Πολεμιστής σαν τον βασιλέα Ιωάννη. Ανεξάρτητα, αν σήμερα το πολίτευμα είναι Δημοκρατία, ένας Άγιος Πολεμιστής, θα είχε θέση και ρόλο ακόμη και σε ένα Κοινοβούλιο. Ο Άγιος Πολεμιστής, ο φόβος των εχθρών του και ο παρηγορητής των πτωχών, δεν είναι παραμύθι, διότι υπήρξε. Όσο και αν φαίνεται απίθανο, για τα σημερινά ανάξια δεδομένα, έχουν περάσει τέτοιοι μεγάλοι άνδρες από την ιστορία. Πάνω από όλα, όμως, ο Ιωάννης μας δίνει το θετικό μήνυμα πως όλα είναι πιθανά. Πως μπορούμε να αισιοδοξούμε και να ελπίζουμε σε έναν τέτοιο ηγέτη, που θα ανατάξει τις δυνάμεις του λαού προς την πρόοδο και την δικαιοσύνη. Συνήθως εμφανίζεται μετά από μια μεγάλη καταστροφή, όπως στον καιρό του, και μετά από μια περίοδο μικρών ηγητόρων, όπως εκείνοι που προηγήθηκαν της δικής του βασιλείας.

Επιπλέον, είναι ένα παράδειγμα φωτεινό και αισιόδοξο. Διότι, ένας τέτοιος Άγιος Πολεμιστής, μπορεί να υπάρχει και σήμερα κρυμμένος μέσα στα σπλάχνα του λαού μας. Άγνωστος ακόμη, ένας άνθρωπος της διπλανής μας πόρτας, που ο Οεός και η ιστορία θα τον αναδείξουν σε ένα νέο Άγιο Πολεμιστή.

Αδελφοί και αδελφές, θαρρείτε!

(*Θεώρησα, λόγω περιορισμένου χώρου, πως θα ήταν καλύτερα να αναζητήσει κανείς περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ιωάννη Γ ΄Δούκα Βατάτζη στο διαδίκτυο).

1) Μέχρι και ο Κάρλ Μαρξ (1818-1883) ο οποίος τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε ασχοληθεί πολύ με την Βυζαντινή ιστορία, αναφέρεται στον Ιωάννη Βατάτζη λέγοντας : «υπό τον Βατάτζη η Νίκαια εκπροσωπεί το κέντρο του Ελληνικού πατριωτισμού» .

2) Α. Μηλιαράκη: “Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)”, Εκδόσεις ΙΩΝΙΑ΄ (Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994 σελ. 276-279, όπου παρατίθεται εκτενής περίληψη της επιστολής του Βατάτζη προς τον Πάπα.