Πάτρικ Λη Φέρμορ
Ο «κυρ-Μιχάλης» της Καρδαμύλης
Για τους κατοίκους της Καρδαμύλης ο Πάτρικ Λη Φέρμορ δεν ήταν μόνο ένας σπουδαίος συγγραφέας και ήρωας της Αντίστασης. Δεν ήταν απλώς ένας κοσμοπολίτης, που επέλεξε τη Μάνη για εστία του. Δεν τον εκτιμούν αποκλειστικά για το έργο του, ο σεβασμός στο πρόσωπό του ξεπερνά τον τίτλο του «Σερ» με τον οποίο τιμήθηκε από τη βασίλισσα της Αγγλίας. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ήταν ένας «δικός τους» άνθρωπος. Ήταν ο «κυρ-Μιχάλης», όπως τον αποκαλούσαν, που γεννούσε το γνήσιο σεβασμό τους. Η απώλειά του είναι αισθητή στο μανιάτικο χωριό. Όλοι τους μιλούν για έναν προσιτό, ευγενικό άνδρα, έναν αληθινό τζέντλεμαν. Από τη δεκαετία του 1960 που αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Καρδαμύλη, δεν έπαψε στιγμή να δείχνει έμπρακτα την αγάπη του για την Ελλάδα, τη Μάνη και τους ανθρώπους της.Η Μαρία Μόργκαν – Βλάχου – Μαυρογεννέα, η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Μαρ Μορ, όπως καλύτερα τη γνωρίζουμε, ήταν στενή φίλη του Πάτρικ Λη Φέρμορ και της συζύγου του, Τζόαν Ελίζαμπεθ Ράινερ. «Ήδη από παιδί είχα καταλάβει την αξία του», λέει. «Πηγαίναμε συχνά με τον πατέρα μου, που ήταν σιδηρουργός, στο σπίτι του. Αργότερα, όμως, η γνωριμία μας έγινε πιο στενή, τόσο με τον ίδιο όσο και με τη γυναίκα του. Η Τζόαν Ελίζαμπεθ Ράινερ ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος και κάποια στιγμή ήρθαμε πιο κοντά, όταν μου ζήτησε να της μάθω ελληνικά. Της έδινα να διαβάσει τα γραπτά μου και ξεκινήσαμε αλληλογραφία. Όταν πέθανε, το 2003, η αλληλογραφία συνεχίστηκε με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ. Πάντα διάβαζε τα κείμενά μου και απαντούσε αμέσως στα γράμματά μου. Ήταν απίστευτα συνεπής, ειδικά απέναντι στους ανθρώπους που θεωρούσε φίλους του». Το σπίτι του Πάτρικ Λη Φέρμορ ήταν πάντα ανοιχτό, όχι μόνο στη Μαρ Μορ και την οικογένειά της, αλλά σε όλους τους ανθρώπους της Καρδαμύλης. «Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ κέρδισε τους ντόπιους από την πρώτη στιγμή. Κάθε χρόνο στη γιορτή του έκανε ένα μεγάλο γλέντι, στο οποίο ήταν καλεσμένοι όλοι οι κάτοικοι της Καρδαμύλης. Εμείς εδώ τον λέμε Μιχάλη. Πρώτα πηγαίναμε όλοι μαζί στην εκκλησία και μετά στο σπίτι του. Ήταν ανοιχτό για όλους. Με αφορμή αυτό –γιατί ντρεπόντουσαν να πάνε χωρίς λόγο- όλοι οι ντόπιοι πηγαίναμε στο σπίτι του κυρ-Μιχάλη, για φαγητό, για καφέ, για χορό». «Αυτό που λέμε τζέντλεμαν, ό,τι μπορείς να φανταστείς με την καλή έννοια της λέξης, ήταν ο Πάτρικ Λη Φέρμορ», σημειώνει ο Νίκος Μαυρογεννέας, ουαλικής καταγωγής. Ο ίδιος ζει στη Μάνη από παιδί. «Με έστειλαν στην Καρδαμύλη οι γονείς μου, να μείνω με τον παππού και τη γιαγιά μου, την εποχή που χτιζόταν το σπίτι του Πάτρικ Λη Φέρμορ, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘60. Εκεί που είναι σήμερα ταβέρνα, ήταν τότε το μικρό ξενοδοχείο της Σούλας, όπου έμενε ο Φέρμορ μέχρι να χτιστεί το σπίτι. Τον επισκεπτόμουν συχνά και, καθώς τα εγγλέζικα είναι η μητρική μου γλώσσα, περνούσαμε πολύ χρόνο συζητώντας».«Ήταν πάντα αξιοπρεπέστατος με τους ανθρώπους που δουλέψανε και έφτιαξαν το σπίτι και διατήρησε φιλικές σχέσεις με όλους. Έχει βαφτίσει πολλά παιδιά στην περιοχή μας. Πιο προσωπικά έχει βοηθήσει ανθρώπους, αλλά πάντα αθόρυβα. Ούτε και ήθελε να γίνει γνωστό ότι βοήθησε κάποιους ανθρώπους. Οι αρχές του δεν το επέτρεπαν. Έκανε κάτι επειδή ήθελε να κάνει το καλό, όχι για προσωπική αναγνώριση», αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές. «Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ήταν φοβερά ευγενικός, παρόλο που ήταν διάσημος και είχε αναγνωριστεί διεθνώς. Δε μεγαλοπιανόταν καθόλου. Ήταν απλός και του άρεσε η επαφή με τους ανθρώπους. Αν δεν μπορούσε να πει καλή κουβέντα, δεν έλεγε τίποτα. Δεν υπήρχε περίπτωση να πει κάτι αρνητικό. Ούτε κανένας ντόπιος, άλλωστε, θα μπορούσε να πει ποτέ κάτι άσχημο γι’ αυτόν. Ήταν θετικός σε όλα, ήταν κύριος».Δεκάδες είναι οι ιστορίες που ανακαλεί το ζευγάρι για το σπουδαίο συγγραφέα. Πόσο είχε χαρεί όταν τους είδε στην κηδεία της συζύγου του, στο Ντάμπλετον της Αγγλίας. Εκεί που και ο ίδιος θα ταφεί αύριο Πέμπτη. Ότι, παρότι ο γιατρός τού είχε απαγορεύσει τις μετακινήσεις, ο ίδιος επέλεξε να ταξιδέψει για τελευταία φορά στην Αγγλία, για να αποχαιρετήσει αγαπημένους φίλους. Στα 93 του, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ αποφάσισε να μάθει να πληκτρολογεί, για να τελειώσει πιο γρήγορα το τελευταίο του βιβλίο. Μάλιστα, τα κατάφερε. Η Μαρ Μορ μου λέει πόσο αγαπούσε ο Σερ Φέρμορ τα παιδιά.«Πάντα πλησίαζε το τραπέζι όπου κάθονταν τα παιδιά και συζητούσε μαζί τους, θεωρώντας τα ισότιμα μέλη της συνάντησης. Τους συμπεριφερόταν σαν να ήταν η παρέα του, οι φίλοι του. Προσπαθούσε να τους τραβήξει το ενδιαφέρον με διάφορα που είχε στο σπίτι: Ένα πηγάδι, όπου άνοιγε το καπάκι και φώναζε κάποιον δράκο που ήταν μέσα. Είχε ένα μαγικό ξύλο που άνοιγε και γινόταν σκάλα, το οποίο χρησιμοποιούν στην Ινδία για να ανεβαίνουν στους ελέφαντες. Έβαζε τα παιδιά στη διαδικασία να παίξουν με τη φαντασία τους. Ακόμη και με τα παιδιά ήταν, δηλαδή, προσιτός, ευχάριστος, δεν τον ντρεπόσουν. Δεν το νιώθεις εύκολα αυτό με κάποιον του επιπέδου, της κλάσης του». «Μια φορά», θυμάται η ίδια, «μας είχε κάνει το τραπέζι στο εστιατόριο της Λέλας. Καθίσαμε και δεν μπορείς να φανταστείς τι έβγαλε από την τσέπη του! Έβγαλε ένα κηροπήγιο μαζί με το κερί! Το έβαλε στο τραπέζι και μας είπε: Μου αρέσει πάντα να τρώω στο φως των κεριών! Όλα αυτά φανερώνουν έναν άνθρωπο ιδιαίτερο». Το σπίτι του Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Καρδαμύλη, κατόπιν επιθυμίας του, δόθηκε στο Μουσείο Μπενάκη, για να χρησιμοποιηθεί ως «καταφύγιο» συγγραφέων. Την πόρτα του, εκτός από τους ντόπιους φίλους του, έχουν διαβεί σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και τεχνών. «Ο Σεφέρης ήταν προσωπικός του φίλος και τον επισκεπτόταν συχνά στην Καρδαμύλη. Επίσης, ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας, ο Τζιακομέτι», θυμάται κάποιους από αυτούς ο Γιώργος Γιαννακέας. Η μητέρα του κυρίου Γιαννακέα, η θρυλική Λέλα της Καρδαμύλης, ήταν οικονόμος του Πάτρικ Λη Φέρμορ για παραπάνω από είκοσι χρόνια. «Η φήμη που έχει σήμερα η Καρδαμύλη, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία του Πάτρικ Λη Φέρμορ», λέει ο Γιώργος Γιαννακέας.«Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έχει τιμηθεί πολλές φορές από την κοινότητα. Πρόσφατα έγινε η πρόταση να ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης. Κάποιον ο οποίος είναι όμως ήδη δημότης σαράντα πέντε χρόνια, δεν τον τιμάς με το να τον κάνεις… επίτιμο δημότη», σημειώνει. «Είναι ένας άνθρωπος που έχει γράψει ιστορία στην περιοχή μας. Η παρουσία του έχει καταγραφεί. Έχει μείνει στην ιστορία και στη μνήμη πολλών ανθρώπων». «Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ αγαπούσε τον τόπο, από την πρώτη φορά που περπάτησε την περιοχή για να γράψει το βιβλίο “Μάνη”», λέει ο Γιώργος Γιαννακέας. «Είχε ερωτευθεί τον τόπο, γι’ αυτό άλλωστε και έκτισε το σπίτι του με απόλυτο σεβασμό στο τοπίο. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ είχε πολύ καλές σχέσεις με τους ντόπιους. Έβγαινε στην Καρδαμύλη. Όταν ήταν καλά, έκανε περιπάτους κάθε απόγευμα. Έπινε το ουζάκι του με τον Σωτήρη Πατριαρχέα και κάθε Πέμπτη μεσημέρι ερχόταν για φαγητό στο εστιατόριο της μητέρας μου. Ήταν πάντα παρών στις μεγάλες εθνικές και θρησκευτικές εορτές. Είχε μια οικειότητα με τους ανθρώπους. Δεν ήταν ο Φέρμορ, ήταν ο κυρ- Μιχάλης».
Της Γεωργίας Οικονομοπούλου