21 Νοεμβρίου εορτάζουν οι ένοπλες δυνάμεις

Τα ξύλινα τείχη

Ας σκεφτούμε με εικόνες: μιλούμε για θαλάσσιους δρόμους ή διαδρομές, αλλά οι δρόμοι αυτοί επουλώνονται και σβήνουν λίγο αφότου ανοίξουν. Από την πολεοδομία της θάλασσας -όχι του βυθού, μα τη διαρκώς μεταβαλλόμενη της επιφάνειας με τους φανταστικούς δρόμους- μόνο χειροπιαστό τεκμήριο τα κτίρια, δηλαδή τα πλοία. Η σημερινή ανάρτηση είναι αφιερωμένη σ' ένα κτίριο θαλασσινό: ένα ιστιοφόρο τόσο θρυλικό και "μπαρουτοκαπνισμένο" όσο και το θωρηκτό/καταδρομικό "Γεώργιος Αβέρωφ". Ο λόγος για ένα ιστορικό μπρίκι που δεν σώζεται πια, τον πάρωνα "Άρη".

Ναύσταθμος Πόρου, 1905. Ο πάρων Άρης (ΦΑ. 04.16.2.071). Αυτή και οι επόμενες φωτογραφίες τραβήχτηκαν στο Ναύσταθμο του Πόρου το 1905 από τον τότε ανθυποπλοίαρχο (αργότερα αντιναύαρχο) Νικόλαο Μακκά. Δημοσιεύουμε τα ψηφιοποιημένα αρνητικά του Μακκά.

  
Ο "Άρης" ναυπηγήθηκε στη Βενετία το 1819 και ανήκε στον υδραίο πλοίαρχο Αναστάσιο Τσαμαδό. Η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια μας πληροφορεί ότι "είχε εν συνόλω πλήρωμα 82 ανδρών και συμμετέσχεν εις τας πλείστας των ναυμαχιών της Επαναστάσεως". 'Έμεινε, όμως, στη ναυτική ιστορία κυρίως για την γενναία και παράτολμη έξοδό του από το λιμάνι της Πύλου, την Κυριακή 26 Απριλίου 1825, εν μέσω σφοδρότατων κανονιοβολισμών από το στόλο του Ιμπραήμ αλλά και από τις ακτές της Σφακτηρίας που είχε ήδη καταληφθεί από τα αιγυπτιακά στρατεύματα. Ο "Άρης", έχοντας χάσει τον κυβερνήτη του, έπλευσε "με τους φέροντες τας άπτρας" πάνω στην πυριταποθήκη "έτοιμους ν'ανατινάξουν το σκάφος αν η σωτηρία του θ'απέβαινε αδύνατος". Τα εχθρικά πλοία (μάλλον κατάπληκτα) του άνοιξαν δρόμο διαφυγής - κάτι σαν την επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας στη μάχη της Μπαλακλάβας, στον Κριμαϊκό πόλεμο.

Πάρων Άρης. Ναύσταθμος Πόρου, 1905. (ΦΑ. 04.16.2.072)

"Το κατόρθωμα τούτο του Άρεως εξετιμήθη δεόντως παρά του Έθνους" συνεχίζει η εγκυκλοπαίδεια και γι'αυτό το μπρίκι αγοράστηκε το 1831 από την ελληνική κυβέρνηση. Κατόπιν μετονομάστηκε σε Αθηνά, γεγονός που δικαιολογεί και την Αθηνά του ακρόπρωρου. Με το όνομα Αθηνά υπηρέτησε στο Βασιλικό Ναυτικό μέχρι το Σεπτέμβριο του 1879, οπότε με Βασιλικό Διάταγμα ανέκτησε το όνομα Άρης.

Η πλώρη του Άρη με την Αθηνά στο ακρόπρωρο και ναυτόπαιδες στα ξάρτια και τα κατάρτια. Ναύσταθμος Πόρου, 1905. (ΦΑ 04.16.2.074 -λεπτομέρεια)

 

Το υδραίικο μπρίκι υπηρέτησε ως εκπαιδευτικό για τους ναυτόπαιδες για διάστημα περίπου οχτώ δεκαετιών και στο τέλος ως ναυτική σχολή.

Ναυτόπαιδες στα κατάρτια του πάρωνα Άρη. Ναύσταθμος Πόρου, 1905. ΦΑ 04.16.2.073

Λεπτομέρεια της προηγούμενης φωτογραφίας.

Τα κτίρια -στη στεριά και στη θάλασσα- τα σκεφτόμαστε συχνά σαν όντα με ζωή και ομορφιά. Ειδικά τα πλοία, για όσους τα έζησαν, φαίνεται επιπλέον να έχουν συναισθήματα, σθένος και βούληση. 

Μ'αυτά τα λόγια φτάνουμε στην αφορμή για την παρούσα ανάρτηση: μια υποσημείωση του αντιπλοιάρχου Δημ. Γ. Φωκά στο έργο τουΧρονικά του Ελληνικού Β. Ναυτικού (1923). Κάτω απ' το απολύτως ψύχραιμο, λιτό και τεκμηριωμένο κείμενό του για την κατάσταση του ελληνικού στόλου κατά την άφιξη του Όθωνα, διαβάζουμε την σχετική με τον Άρη (τρυφερή και μελαγχολική) υποσημείωση:

"Το ένδοξον βρίκιον συνετηρήθη μέχρι προ ολίγου, μέχρι του 1921. Κατά τα τελευταία έτη της ζωής του αντί των περιποιήσεων και των τιμών, αίτινες τω οφείλοντο, υπήρξε το θύμα της σκληράς αδιαφορίας της υπηρεσίας και ητύχησε να μεταβληθή και εις ναυτοφυλακήν των πειθαρχικώς τιμωρουμένων ανδρών του Ναυστάθμου περιελθόν εις ελεεινόν σημείον εγκαταλείψεως. Ήρξατο διαρρέον επικινδύνως και η επισκευή του απέβαινε δυσχερεστάτη. Επροτάθη τότε υπό των σεβομένων τα ιστορικά κειμήλια η εντοίχισίς του εις την ακτήν του Ναυστάθμου, ίνα ούτω περισωζόμενον μεταβληθή εις Ναυτικόν μουσείον, επροτιμήθη όμως της προτάσεως ταύτης η άστοργος ιδέα της καταβυθίσεώς του.
Η τραγική τελετή της καταβυθίσεως του Άρεως έλαβε χώραν παρά την νησίδαν Κυράν του Ναυστάθμου, και υπήρξεν αύτη ο μοναδικός αλλ'όχι και ο αντάξιος πανηγυρισμός της εκατονταετηρίδος του Ιερού αγώνος".


 Στον χάρτη που ακολουθεί φαίνεται η νησίδα Κυρά, όπου ο Άρης παραδόθηκε "στον απέραντο και αειπλάνητο τάφο του", όπως θα'λεγε και ο Tennyson.

Στο κέντρο η νησίδα Κυρά, δεξιά το Αγκίστρι. Λεπτομέρεια του χάρτη που ακολουθεί.

Aegina and Methana. Admiralty Hydrographic Service. London 1950 (βασισμένος σε χάρτη του 1839). Συλλογή χαρτών ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ: Κ84-10.

Εμείς θα προτιμούσαμε να σκεφτόμαστε τον Άρη όχι σαν τον περιπλανώμενο νεκρό του βυθού, αλλά καλύτερα σαν τα χελιδόνια του σουηδού βοτανολόγου και ζωολόγου Κάρολου Λινναίου: τα χελιδόνια που πίστευε ότι δεν εγκαταλείπουν τον αρκτικό κύκλο το χειμώνα αλλά περιμένουν, κάτω από τους πάγους των λιμνών, τον ερχομό της άνοιξης.

Ματθίλδη Πυρλή
Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ