Ίκλαινα: Η γένεση των πρώτων κρατών στην Ελλάδα
Ο θεσμός του κράτους κυριαρχεί σε κάθε πλευρά της ζωής μας. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Η μετάβαση από έναν κόσμο χωρίς κράτη σε έναν κόσμο με κράτη αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε λίγα μέρη μπορούμε να μελετήσουμε τη μετάβαση αυτή τόσο συστηματικά όσο στην αρχαία Ελλάδα.
Γνωρίζουμε ότι στην ηπειρωτική Ελλάδα τα πρώτα κράτη εγκαθιδρύονται κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η οποία είναι γνωστή και ως Μυκηναϊκή Εποχή (περ. -1650/ -1100). Τα μυκηναϊκά κράτη είχαν σύνθετη κοινωνική δομή, εξειδικευμένες πολιτικές υπηρεσίες και επίσημους θεσμούς. Η επικράτειά τους ήταν διαιρεμένη σε περιφέρειες που είχαν τις δικές τους πρωτεύουσες και διοικούνταν από περιφερειάρχες.
Παρ’ όλο που γνωρίζουμε αρκετά για τη διοίκηση των κρατών αυτών, δεν γνωρίζουμε πώς σχηματίστηκαν. Η επικρατούσα θεωρία είναι ότι δημιουργήθηκαν από μικρές ανεξάρτητες ηγεμονίες: κατά τις αρχές της Μυκηναϊκής Εποχής, ορισμένοι ισχυροί τοπικοί ηγεμόνες επέκτειναν τις επικράτειές τους απορροφώντας γειτονικές ηγεμονίες και δημιουργώντας σύνθετες πολιτικές και κοινωνικές δομές, οι οποίες μετεξελίχθηκαν στα πρώτα κράτη.
Μέχρι τώρα η θεωρία αυτή δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί ή να απορριφθεί, κυρίως γιατί τα διαθέσιμα αρχαιολογικά στοιχεία προέρχονταν από τις πρωτεύουσες των μυκηναϊκών κρατών, τα λαμπρά ανάκτορα του μυκηναϊκού πολιτισμού (Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλος κ.λπ.). Αυτό όμως δεν αρκεί, γιατί, αφενός, οι διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών διαδραματίστηκαν κατά μεγάλο μέρος εκτός των ανακτόρων· και, αφετέρου, τα μυκηναϊκά ανάκτορα χρονολογούνται στα τέλη της μυκηναϊκής εποχής και διασώζουν λίγα στοιχεία από την περίοδο γένεσης των μυκηναϊκών κρατών.
Το κενό αυτό στη γνώση μας έρχεται να το καλύψει μία νέα ανασκαφή στην Ίκλαινα Μεσσηνίας (Εικ. 1).
Τον Ιούλιο του 1954, ο φημισμένος αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος ήλθε στην Ίκλαινα προκειμένου να διερευνήσει πληροφορίες για αρχαία αντικείμενα που έβρισκαν οι αγρότες στα χωράφια τους. Κατά τη διάρκεια σύντομης τετραήμερης ανασκαφής, ανακάλυψε τμήματα μνημειώδους κτιρίου, το οποίο περιέγραψε ως ανάκτορο, καθώς και πλακόστρωτο δρόμο και κυκλώπεια τείχη.
Ο Μαρινάτος δεν επέστρεψε ποτέ στην Ίκλαινα, και η θέση παρέμεινε ανεξερεύνητη μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν ο καθηγητής Γεώργιος Κορρές την ενέταξε στις σημαντικές θέσεις της Μεσσηνίας που χρήζουν περαιτέρω έρευνας και μου συνέστησε να συνεχίσω την ανασκαφή.
Το 1998, ιδρύθηκε το Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Ίκλαινας (Iklaina Archaeological Project), με σκοπό τη συστηματική έρευνα της Ίκλαινας και της γύρω περιοχής, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η ανασκαφή διεξάγεται υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο του Missouri-St. Louis, το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το Ινστιτούτο Προϊστορίας του Αιγαίου, τη National Geographic Society και την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Στην Ίκλαινα (Εικ. 2 δεξιά), σταδιακά και μεθοδικά, η ανασκαφική σκαπάνη όχι μόνο ξαναζωντανεύει την πολυτάραχη ιστορία της μυκηναϊκής Ελλάδας, αλλά και φέρνει στο φως νέα στοιχεία για τη γένεση των μυκηναϊκών κρατών.
Έτσι, είμαστε τώρα σε θέση να γνωρίζουμε ότι, από το -1500 μέχρι περίπου το -1350, η Ίκλαινα ήταν πρωτεύουσα ηγεμονίας. Οι νέες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τα ερείπια μεγαλοπρεπούς διώροφου ή τριώροφου κτιριακού συγκροτήματος «κυκλώπειας» κατασκευής, με τρεις πτέρυγες κτισμένες γύρω από ορθογώνια αυλή (Εικ. 3, 4 κάτω).
Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου ήταν κατασκευασμένοι πολύ προσεκτικά, με ισόδομους λίθους και ορθοστάτες, ενώ τα δωμάτιά του ήταν διακοσμημένα με καλαίσθητες τοιχογραφίες μινωικής έμπνευσης που απεικόνιζαν πλοία, δελφίνια και πομπές με γυναικείες μορφές (Εικ. 5 δεξιά).
Στην επίχωση των δωματίων αυτών βρέθηκαν εξαιρετικής ποιότητας αγγεία, μεταλλικά αντικείμενα και θραύσματα από μινωικά λίθινα αγγεία. Όλα αυτά τα στοιχεία φανερώνουν τον επίσημο χαρακτήρα του συγκροτήματος, το οποίο χρησίμευε ως κατοικία του τοπικού ηγεμόνα, ένα είδος «πρωτοανάκτορου». Με βάση τα αρχαιολογικά στοιχεία από τη μείζονα περιοχή υπολογίζεται ότι η έκταση της ηγεμονίας της Ίκλαινας ήταν περίπου 12-15 τ.χλμ.
Κάπου ανάμεσα στο -1400 και το -1350, τόσο το πρωτοανάκτορο όσο και η πόλη που το περιβάλλει καταστρέφονται βίαια. Η αιτία της καταστροφής είναι η εχθρική εισβολή, ενώ επίσης φαίνεται ότι από αυτό το χρονικό σημείο και μετά η Ίκλαινα περνάει στα χέρια νέου ηγεμόνα. Η πιο εντυπωσιακή αλλαγή μετά την καταστροφή είναι ότι ο πολεοδομικός ιστός και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της πόλης αλλάζουν ριζικά: το πρωτοανάκτορο γκρεμίζεται, τα ερείπιά του καταχώνονται και η τοποθεσία του εγκαταλείπεται για πάντα. Τα κτίσματα που ανεγείρονται μετά το -1400/1350 (κόκκινα στην Εικ. 6) κτίζονται λίγο μακρύτερα και έχουν διαφορετικό προσανατολισμό από εκείνα της προηγούμενης φάσης (μπλε στην Εικ. 6), στο πλαίσιο ίσως μιας προσπάθειας του νέου ηγεμόνα να εξαλείψει τα μνημεία που συνδέονταν με τον προκάτοχό του.
Ποιος ήταν όμως ο νέος αυτός κυρίαρχος της Ίκλαινας; Κατά την περίοδο αυτήν, το πρωτοανάκτορο της Ίκλαινας δεν είναι το μοναδικό στην περιοχή. Λίγα χιλιόμετρα προς τα βόρεια, στον λόφο του Άνω Εγκλιανού, ακμάζει άλλη πρωτεύουσα ηγεμονίας, με το δικό της πρωτοανάκτορο.
Ωστόσο, ενώ η Ίκλαινα καταστρέφεται γύρω στο -1350, ο Άνω Εγκλιανός συνεχίζει να ακμάζει και να επεκτείνεται, σε βαθμό μάλιστα ώστε, κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή, θα εξελιχθεί στο λεγόμενο Ανάκτορο του Νέστορα, πρωτεύουσα του βασιλείου της Πύλου. Το γεγονός ότι, στα μέσα του -14ου αι., η Ίκλαινα καταλαμβάνεται από άλλο ηγεμόνα, ενώ το Ανάκτορο του Νέστορα μεγαλώνει, φανερώνει ότι ο νέος κυρίαρχος της Ίκλαινας είναι μάλλον ο ηγεμόνας του Άνω Εγκλιανού. Με την κατάληψη της Ίκλαινας (και πιθανότατα και άλλων ηγεμονιών της περιοχής), ο ηγεμόνας του Άνω Εγκλιανού ενσωματώνει νέα εδάφη στην επικράτειά του, δημιουργώντας πιο σύνθετες πολιτικές και κοινωνικές δομές. Οι διαδικασίες αυτές μετατρέπουν την ηγεμονία του στο μυκηναϊκό κράτος της Πύλου.
Από το σημείο αυτό αρχίζει η δεύτερη και τελευταία περίοδος στη ζωή της Ίκλαινας, όχι ως ανεξάρτητης πόλης, αλλά ως μίας από τις περιφερειακές πρωτεύουσες της Πύλου. Τα ονόματα των περιφερειακών πρωτευουσών του κράτους σώζονται στα αρχεία που κρατούσαν οι κεντρικές υπηρεσίες στον Εγκλιανό· τα αρχεία αυτά είναι σε μορφή πήλινων πινακίδων γραμμένων στη Γραμμική Β. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η Ίκλαινα ταυτίζεται από τους αρχαιολόγους με την a-pu2, μία από τις πρωτεύουσες που αναφέρονται στα κεντρικά αρχεία. Ως περιφερειακή πρωτεύουσα, η Ίκλαινα έχει τώρα δική της διοίκηση, με περιφερειάρχη και αναπληρωτή περιφερειάρχη. Η κατοικία του περιφερειάρχη φαίνεται ότι βρέθηκε στην ανασκαφή και είναι το μεγάλο Κτίριο Χ (Εικ. 6), που ανεγείρεται την εποχή αυτήν.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που αναφέρουν τα κεντρικά αρχεία για την Ίκλαινα/a-pu2 είναι ότι πρόκειται για σημαντικό μεταλλουργικό κέντρο, το οποίο απασχολεί πάνω από διακόσιους μεταλλουργούς. Την οικονομική ανάπτυξη της θέσης φανερώνει και μεγάλο κτιριακό συγκρότημα με πολυάριθμους αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και εργαστηριακές εγκαταστάσεις (Εικ. 7) που εξυπηρετούνται από πολύπλοκο δίκτυο μεγάλων κτιστών υπονόμων (Εικ. 8). Η περίοδος αυτή της οικονομικής ανάπτυξης τελειώνει γύρω στο -1200, όταν η Ίκλαινα καταστρέφεται, αυτήν τη φορά οριστικά.
Οι ανασκαφές στην Ίκλαινα μας επιτρέπουν για πρώτη φορά να κατανοήσουμε σε βάθος τις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών. Οι διεργασίες αυτές φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα βίαιων συγκρούσεων ανάμεσα σε τοπικούς ηγεμόνες και ενσωμάτωσης των λιγότερο ισχυρών ηγεμονιών στον διοικητικό ιστό των ισχυρότερων. Με την ενσωμάτωση αυτήν, οι άλλοτε ανεξάρτητες ηγεμονίες μετατράπηκαν σε περιφέρειες του νέου κράτους· με άλλα λόγια, δημιουργήθηκε ένα διπλό σύστημα διοίκησης, με την επικράτεια διαιρεμένη σε περιφέρειες που είχαν μεν τις δικές τους πρωτεύουσες και τη δική τους διοίκηση, υπάγονταν όμως στη δικαιοδοσία της κεντρικής πρωτεύουσας.
Πέρα από τον πλούτο των νέων στοιχείων που μας δίνει για την ιστορία της περιοχής και τη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών, η ανασκαφή μάς επεφύλαξε και ένα εκπληκτικό και απρόσμενο εύρημα. Σε αποθέτη με καμένα απορρίμματα και μπάζα πλάι στον κεντρικό υπόνομο βρέθηκε πινακίδα Γραμμικής Β, με κατάλογο προϊόντων στη μία πλευρά και κατάλογο ανδρικών ονομάτων στην άλλη (Εικ. 9 κάτω).
Επειδή οι πινακίδες Γραμμικής Β χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για την τήρηση κρατικών αρχείων, η ύπαρξη της πινακίδας στην Ίκλαινα φανερώνει την ύπαρξη κρατικής γραφειοκρατίας. Το εύρημα αυτό είναι εντελώς απροσδόκητο, μια και, μέχρι τώρα, στρωματογραφημένες πινακίδες έχουν βρεθεί μόνο στα μεγάλα ανάκτορα. Με βάση όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα από την αρχαιολογική έρευνα, οι περιφερειακές πρωτεύουσες δεν είχαν αρχεία. Η εύρεση της πινακίδας στην Ίκλαινα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μυκηναϊκή διοίκηση ήταν πιο αποκεντρωμένη και η γνώση της γραφής πιο διαδεδομένη από ό,τι πιστεύαμε έως τώρα. Από την άλλη πλευρά, η πινακίδα είναι η αρχαιότερη γνωστή πινακίδα Γραμμικής Β (χρονολογείται ανάμεσα στο -1450 και το -1300) και η ανεύρεσή της φανερώνει ότι η κρατική γραφειοκρατία και η γνώση της γραφής ήταν παλαιότερες από όσο θεωρούσαμε μέχρι σήμερα.
ΜΙΧΑΛΗΣ Β. ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ
(O Μιχάλης Β. Κοσμόπουλος είναι καθηγητής Αρχαιολογίας, διακεκριμένος καθηγητής Ελληνικών Σπουδών στην Έδρα Hellenic Government – Karakas Foundation του Πανεπιστημίου Missouri-St. Louis, ΗΠΑ.)
Ο θεσμός του κράτους κυριαρχεί σε κάθε πλευρά της ζωής μας. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Η μετάβαση από έναν κόσμο χωρίς κράτη σε έναν κόσμο με κράτη αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε λίγα μέρη μπορούμε να μελετήσουμε τη μετάβαση αυτή τόσο συστηματικά όσο στην αρχαία Ελλάδα.
Γνωρίζουμε ότι στην ηπειρωτική Ελλάδα τα πρώτα κράτη εγκαθιδρύονται κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η οποία είναι γνωστή και ως Μυκηναϊκή Εποχή (περ. -1650/ -1100). Τα μυκηναϊκά κράτη είχαν σύνθετη κοινωνική δομή, εξειδικευμένες πολιτικές υπηρεσίες και επίσημους θεσμούς. Η επικράτειά τους ήταν διαιρεμένη σε περιφέρειες που είχαν τις δικές τους πρωτεύουσες και διοικούνταν από περιφερειάρχες.
Παρ’ όλο που γνωρίζουμε αρκετά για τη διοίκηση των κρατών αυτών, δεν γνωρίζουμε πώς σχηματίστηκαν. Η επικρατούσα θεωρία είναι ότι δημιουργήθηκαν από μικρές ανεξάρτητες ηγεμονίες: κατά τις αρχές της Μυκηναϊκής Εποχής, ορισμένοι ισχυροί τοπικοί ηγεμόνες επέκτειναν τις επικράτειές τους απορροφώντας γειτονικές ηγεμονίες και δημιουργώντας σύνθετες πολιτικές και κοινωνικές δομές, οι οποίες μετεξελίχθηκαν στα πρώτα κράτη.
 |
| Εικ. 1 |
Το κενό αυτό στη γνώση μας έρχεται να το καλύψει μία νέα ανασκαφή στην Ίκλαινα Μεσσηνίας (Εικ. 1).
Τον Ιούλιο του 1954, ο φημισμένος αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος ήλθε στην Ίκλαινα προκειμένου να διερευνήσει πληροφορίες για αρχαία αντικείμενα που έβρισκαν οι αγρότες στα χωράφια τους. Κατά τη διάρκεια σύντομης τετραήμερης ανασκαφής, ανακάλυψε τμήματα μνημειώδους κτιρίου, το οποίο περιέγραψε ως ανάκτορο, καθώς και πλακόστρωτο δρόμο και κυκλώπεια τείχη.
Ο Μαρινάτος δεν επέστρεψε ποτέ στην Ίκλαινα, και η θέση παρέμεινε ανεξερεύνητη μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν ο καθηγητής Γεώργιος Κορρές την ενέταξε στις σημαντικές θέσεις της Μεσσηνίας που χρήζουν περαιτέρω έρευνας και μου συνέστησε να συνεχίσω την ανασκαφή.
Το 1998, ιδρύθηκε το Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Ίκλαινας (Iklaina Archaeological Project), με σκοπό τη συστηματική έρευνα της Ίκλαινας και της γύρω περιοχής, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η ανασκαφή διεξάγεται υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο του Missouri-St. Louis, το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το Ινστιτούτο Προϊστορίας του Αιγαίου, τη National Geographic Society και την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Στην Ίκλαινα (Εικ. 2 δεξιά), σταδιακά και μεθοδικά, η ανασκαφική σκαπάνη όχι μόνο ξαναζωντανεύει την πολυτάραχη ιστορία της μυκηναϊκής Ελλάδας, αλλά και φέρνει στο φως νέα στοιχεία για τη γένεση των μυκηναϊκών κρατών.
Έτσι, είμαστε τώρα σε θέση να γνωρίζουμε ότι, από το -1500 μέχρι περίπου το -1350, η Ίκλαινα ήταν πρωτεύουσα ηγεμονίας. Οι νέες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τα ερείπια μεγαλοπρεπούς διώροφου ή τριώροφου κτιριακού συγκροτήματος «κυκλώπειας» κατασκευής, με τρεις πτέρυγες κτισμένες γύρω από ορθογώνια αυλή (Εικ. 3, 4 κάτω).
Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου ήταν κατασκευασμένοι πολύ προσεκτικά, με ισόδομους λίθους και ορθοστάτες, ενώ τα δωμάτιά του ήταν διακοσμημένα με καλαίσθητες τοιχογραφίες μινωικής έμπνευσης που απεικόνιζαν πλοία, δελφίνια και πομπές με γυναικείες μορφές (Εικ. 5 δεξιά).
Στην επίχωση των δωματίων αυτών βρέθηκαν εξαιρετικής ποιότητας αγγεία, μεταλλικά αντικείμενα και θραύσματα από μινωικά λίθινα αγγεία. Όλα αυτά τα στοιχεία φανερώνουν τον επίσημο χαρακτήρα του συγκροτήματος, το οποίο χρησίμευε ως κατοικία του τοπικού ηγεμόνα, ένα είδος «πρωτοανάκτορου». Με βάση τα αρχαιολογικά στοιχεία από τη μείζονα περιοχή υπολογίζεται ότι η έκταση της ηγεμονίας της Ίκλαινας ήταν περίπου 12-15 τ.χλμ.
Κάπου ανάμεσα στο -1400 και το -1350, τόσο το πρωτοανάκτορο όσο και η πόλη που το περιβάλλει καταστρέφονται βίαια. Η αιτία της καταστροφής είναι η εχθρική εισβολή, ενώ επίσης φαίνεται ότι από αυτό το χρονικό σημείο και μετά η Ίκλαινα περνάει στα χέρια νέου ηγεμόνα. Η πιο εντυπωσιακή αλλαγή μετά την καταστροφή είναι ότι ο πολεοδομικός ιστός και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της πόλης αλλάζουν ριζικά: το πρωτοανάκτορο γκρεμίζεται, τα ερείπιά του καταχώνονται και η τοποθεσία του εγκαταλείπεται για πάντα. Τα κτίσματα που ανεγείρονται μετά το -1400/1350 (κόκκινα στην Εικ. 6) κτίζονται λίγο μακρύτερα και έχουν διαφορετικό προσανατολισμό από εκείνα της προηγούμενης φάσης (μπλε στην Εικ. 6), στο πλαίσιο ίσως μιας προσπάθειας του νέου ηγεμόνα να εξαλείψει τα μνημεία που συνδέονταν με τον προκάτοχό του.
Ποιος ήταν όμως ο νέος αυτός κυρίαρχος της Ίκλαινας; Κατά την περίοδο αυτήν, το πρωτοανάκτορο της Ίκλαινας δεν είναι το μοναδικό στην περιοχή. Λίγα χιλιόμετρα προς τα βόρεια, στον λόφο του Άνω Εγκλιανού, ακμάζει άλλη πρωτεύουσα ηγεμονίας, με το δικό της πρωτοανάκτορο.
Ωστόσο, ενώ η Ίκλαινα καταστρέφεται γύρω στο -1350, ο Άνω Εγκλιανός συνεχίζει να ακμάζει και να επεκτείνεται, σε βαθμό μάλιστα ώστε, κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή, θα εξελιχθεί στο λεγόμενο Ανάκτορο του Νέστορα, πρωτεύουσα του βασιλείου της Πύλου. Το γεγονός ότι, στα μέσα του -14ου αι., η Ίκλαινα καταλαμβάνεται από άλλο ηγεμόνα, ενώ το Ανάκτορο του Νέστορα μεγαλώνει, φανερώνει ότι ο νέος κυρίαρχος της Ίκλαινας είναι μάλλον ο ηγεμόνας του Άνω Εγκλιανού. Με την κατάληψη της Ίκλαινας (και πιθανότατα και άλλων ηγεμονιών της περιοχής), ο ηγεμόνας του Άνω Εγκλιανού ενσωματώνει νέα εδάφη στην επικράτειά του, δημιουργώντας πιο σύνθετες πολιτικές και κοινωνικές δομές. Οι διαδικασίες αυτές μετατρέπουν την ηγεμονία του στο μυκηναϊκό κράτος της Πύλου.
Από το σημείο αυτό αρχίζει η δεύτερη και τελευταία περίοδος στη ζωή της Ίκλαινας, όχι ως ανεξάρτητης πόλης, αλλά ως μίας από τις περιφερειακές πρωτεύουσες της Πύλου. Τα ονόματα των περιφερειακών πρωτευουσών του κράτους σώζονται στα αρχεία που κρατούσαν οι κεντρικές υπηρεσίες στον Εγκλιανό· τα αρχεία αυτά είναι σε μορφή πήλινων πινακίδων γραμμένων στη Γραμμική Β. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η Ίκλαινα ταυτίζεται από τους αρχαιολόγους με την a-pu2, μία από τις πρωτεύουσες που αναφέρονται στα κεντρικά αρχεία. Ως περιφερειακή πρωτεύουσα, η Ίκλαινα έχει τώρα δική της διοίκηση, με περιφερειάρχη και αναπληρωτή περιφερειάρχη. Η κατοικία του περιφερειάρχη φαίνεται ότι βρέθηκε στην ανασκαφή και είναι το μεγάλο Κτίριο Χ (Εικ. 6), που ανεγείρεται την εποχή αυτήν.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που αναφέρουν τα κεντρικά αρχεία για την Ίκλαινα/a-pu2 είναι ότι πρόκειται για σημαντικό μεταλλουργικό κέντρο, το οποίο απασχολεί πάνω από διακόσιους μεταλλουργούς. Την οικονομική ανάπτυξη της θέσης φανερώνει και μεγάλο κτιριακό συγκρότημα με πολυάριθμους αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και εργαστηριακές εγκαταστάσεις (Εικ. 7) που εξυπηρετούνται από πολύπλοκο δίκτυο μεγάλων κτιστών υπονόμων (Εικ. 8). Η περίοδος αυτή της οικονομικής ανάπτυξης τελειώνει γύρω στο -1200, όταν η Ίκλαινα καταστρέφεται, αυτήν τη φορά οριστικά.
 |
| Εικ. 7 & Εικ. 8 |
Οι ανασκαφές στην Ίκλαινα μας επιτρέπουν για πρώτη φορά να κατανοήσουμε σε βάθος τις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών. Οι διεργασίες αυτές φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα βίαιων συγκρούσεων ανάμεσα σε τοπικούς ηγεμόνες και ενσωμάτωσης των λιγότερο ισχυρών ηγεμονιών στον διοικητικό ιστό των ισχυρότερων. Με την ενσωμάτωση αυτήν, οι άλλοτε ανεξάρτητες ηγεμονίες μετατράπηκαν σε περιφέρειες του νέου κράτους· με άλλα λόγια, δημιουργήθηκε ένα διπλό σύστημα διοίκησης, με την επικράτεια διαιρεμένη σε περιφέρειες που είχαν μεν τις δικές τους πρωτεύουσες και τη δική τους διοίκηση, υπάγονταν όμως στη δικαιοδοσία της κεντρικής πρωτεύουσας.
Πέρα από τον πλούτο των νέων στοιχείων που μας δίνει για την ιστορία της περιοχής και τη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών, η ανασκαφή μάς επεφύλαξε και ένα εκπληκτικό και απρόσμενο εύρημα. Σε αποθέτη με καμένα απορρίμματα και μπάζα πλάι στον κεντρικό υπόνομο βρέθηκε πινακίδα Γραμμικής Β, με κατάλογο προϊόντων στη μία πλευρά και κατάλογο ανδρικών ονομάτων στην άλλη (Εικ. 9 κάτω).
Επειδή οι πινακίδες Γραμμικής Β χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για την τήρηση κρατικών αρχείων, η ύπαρξη της πινακίδας στην Ίκλαινα φανερώνει την ύπαρξη κρατικής γραφειοκρατίας. Το εύρημα αυτό είναι εντελώς απροσδόκητο, μια και, μέχρι τώρα, στρωματογραφημένες πινακίδες έχουν βρεθεί μόνο στα μεγάλα ανάκτορα. Με βάση όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα από την αρχαιολογική έρευνα, οι περιφερειακές πρωτεύουσες δεν είχαν αρχεία. Η εύρεση της πινακίδας στην Ίκλαινα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μυκηναϊκή διοίκηση ήταν πιο αποκεντρωμένη και η γνώση της γραφής πιο διαδεδομένη από ό,τι πιστεύαμε έως τώρα. Από την άλλη πλευρά, η πινακίδα είναι η αρχαιότερη γνωστή πινακίδα Γραμμικής Β (χρονολογείται ανάμεσα στο -1450 και το -1300) και η ανεύρεσή της φανερώνει ότι η κρατική γραφειοκρατία και η γνώση της γραφής ήταν παλαιότερες από όσο θεωρούσαμε μέχρι σήμερα.
ΜΙΧΑΛΗΣ Β. ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ
(O Μιχάλης Β. Κοσμόπουλος είναι καθηγητής Αρχαιολογίας, διακεκριμένος καθηγητής Ελληνικών Σπουδών στην Έδρα Hellenic Government – Karakas Foundation του Πανεπιστημίου Missouri-St. Louis, ΗΠΑ.)
Ίκλαινα: Σημαντικό Μυκηναϊκό κέντρο της Μεσσηνίας
Τοποθετημένη σε στρατηγική θέση και έχοντας μια πανοραμική άποψη του Ιονίου, η Ίκλαινα εμφανίζεται να είναι μία από της σημαντικότερες πρωτεύουσες της περιοχής την Εποχή του Χαλκού, και αναφέρεται ακόμη και στα βασιλικά αρχεία της Πύλου, τα οποία είναι γραμμένα σε γραμμική Β.
Στην Ίκλαινα ανακαλύφθηκε, το καλοκαίρι του 2010, πήλινη πινακίδα με πρώιμη γραμμική Β'. Η πινακίδα θεωρείται η αρχαιότερη πινακίδα Γραμμικης Β' στην Ευρώπη και χρονολογείται πριν απο 3.500 χρόνια.
Μαγική, μυστηριώδης γραφή
Η πινακίδα της Ίκλαινας αποτελεί ένα μοναδικό εύρημα, δήλωσε ο Tom Palaima, ειδικός στις Μυκηναϊκές πινακίδες, και διοικητικό στέλεχος στο Πανεπιστήμιο του Όστιν, Τέξας. Εκτός από την ηλικία του, το χειροποίητο αντικείμενο θα μπορούσε να προσφέρει πληροφορίες για τον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης των αρχαίων Ελληνικών βασιλείων, πρόσθεσε. Για παράδειγμα, οι αρχαιολόγοι παλαιότερα θεωρούσαν ότι οι ταμπλέτες αυτές κατασκευάζονταν και φυλάσσονταν αποκλειστικά στις μεγάλες πρωτεύουσες, ή τα “ανακτορικά κέντρα”, όπως η Πύλος και οι Μυκήνες.
Η πινακίδα της Ίκλαινας, η οποία βρέθηκε στα ερείπια μιας πόλης β’ κατηγορίας θα μπορούσε να υποδεικνύει ότι η παιδεία και η γραφειοκρατία κατά τα τέλη της Μυκηναϊκής περιόδου ήταν λιγότερο κεντροποιημένη από ό, τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα. Ο Palaima πρόσθεσε ότι η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής ήταν εξαιρετικά περιορισμένη κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο και θεωρούνταν από τους περισσότερους ανθρώπους ως μαγική ή μυστηριώδης. Πέρασαν 400 με 600 χρόνια πριν απομυθοποιηθεί ο γραπτός λόγος στην Ελλάδα, καθώς το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο προσπέρασε τη Γραμμική Β και τελικά εξελίχθηκε στα 26 γράμματα που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη σελίδα.
Oι ανασκαφές της αρχαιολογικής εταιρείας στην Ίκλαινα
Μιχ. Β. Κοσμόπουλος
Από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία που οι πινακίδες Γραμμικής Β από το Ανάκτορο του Νέστορα μας φανερώνουν είναι η διοικητική οργάνωση του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου.
Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι το βασίλειο ήταν διηρημένο σε δύο μεγάλες επαρχίες, την Δεύρο (ΔΕ) και την Πέρα (ΠΕ), (αντίστοιχα δυτικά και ανατολικά του όρους Αἰγαλέον). Κάθε επαρχία ήταν διηρημένη σε νομούς και κάθε νομός διοικούνταν από την πρωτεύουσά του που είχε το ίδιο όνομα --είναι σαν να λέμε Νομός Ρεθύμνου με πρωτεύουσα το Ρέθυμνο.
Συνολικά 9 νομοί και πρωτεύουσες αναφέρονται στην ΔΕ και 7 στην ΠΕ, των οποίων τα ονόματα σώζονται. Από τους 9 νομούς της ΔΕ και τους 7 της ΠΕ, ένας προσφέρεται πιο πολύ για τέτοια έρευνα, ο a-pu2. Ο a-pu2 αναφέρεται σε αρκετές πινακίδες και ως όνομα νομού και ως πρωτεύουσα του νομού. Δεν είμαστε σίγουροι πως θα προφερόταν το όνομα, αλλά για συντομία μπορούμε να την αποκαλούμε Αφύ. Άλλες πιθανές παραλλαγές είναι Αφύ, Αλφύ, ή Αρφύ.
Το Αφύ έχει ταυτισθεί από τους Richard Hope Simpson και John Bennet με τη θέση της Ίκλαινας. Τον Ιούλιο του 1954, ο Σπ. Μαρινάτος ήρθε στην Ίκλαινα και κατά τη διάρκεια σύντομης τετραήμερης ανασκαφής ανακάλυψε τμήματα μεγάλου κτηρίου. Μετά δεν επέστρεψε ξανά στην Ίκλαινα, και μέχρι τη δεκαετία του 1990 η θέση έμεινε ανεξερεύνητη.
Ο καθηγητής κος. Γ. Κορρές ενέταξε την Ίκλαινα στον κατάλογο των θέσεων που χρήζουν περαιτέρω έρευνας και μου συνέστησε να συνεχίσω την ανασκαφή του Μαρινάτου. Το Συμβούλιο της Αρχαιολογικής Εταιρείας ευγενώς ενέκρινε τη σχετική άδεια και έτσι ιδρύθηκε το 1998 η Αρχαιολογική Έρευνα Ίκλαινας.
Μετά από χρόνια επιφανειακής έρευνας, η επίσημη έναρξη της ανασκαφής έγινε το 2006. Πριν την ανασκαφή έγινε αγιασμός του χώρου από τον πατέρα Ιερεμία σε γιορταστική ατμοσφαιρα με τη συμμετοχή πολλών Ικλαινάιων. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εξάρω τη φιλοξενία το και τη ζεστασιά με την οποία το χωριό μας υποδέχθηκε και για την οποία όλα τα μέλη της ανασκαφής εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας.
Αποτελέσματα της ανασκαφής
Η πρώτη φάση της θέσης ορίζεται από μικρό στρώμα καταστροφής, μάλλον ένα σπίτι, που περιορίζεται μέχρι στιγμής στο κεντρικό τμήμα της ανασκαφής και που χρονολογείται στα τέλη της ΜΕ/αρχές ΥΕ περιόδου, περ. -1700 -1600.
Μετά την καταστροφή του σπιτιού αυτού άλλα σπίτια κτίσθηκαν στα βόρεια του σπιτιού αυτού στην ΥΕ Ι/ΙΙ περίοδο. Πέντε σπίτια της περιόδου αυτής εντοπίσθηκαν, εκ των οποίων η Οικία Α σώζεται αρκετά καλά. Πρόκειται για οικία που χρησιμοποιήθηκε κατά την ΥΕ ΙΙΒ/ΙΙΙΑ1 (περ. -1480/ -1390) περίοδο. Από την οικία αυτή σώζονται τουλάχιστον 3 δωμάτια και το δάπεδο, επί του οποίου βρέθηκε κατά χώρα μαγειρικό τριποδικό αγγείο.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, από αρχιτεκτονικής απόψεως, στοιχεία του οικισμού είναι ο μακρύς τοίχος που ξεκινά από την Οικία Α και κατευθύνεται προς τα νότια/ νοτιοδυτικά, προς τον τύμβο, που σκεπαζόταν από πυκνή βλάστηση. Όταν καθαρίσθηκε πια η βλάστηση, φάνηκε ότι οι ογκόλιθοι σχημάτιζαν μεγάλο οικοδόμημα κατασκευασμένο με τον κυκλώπειο τρόπο. Το οικοδόμημα αυτό είναι ένα άνδηρο (πλατφόρμα), συνολικού μήκους 23 μ. και πλάτους 8 μ.
Όσον αφορά τη χρήση του, χτίσθηκε για να δημιουργήσει επίπεδη επέκταση του ισοπέδου που εκτείνεται προς τα νότια. Ο λόγος για τον οποίο χρειάσθηκε επέκταση του ισοπέδου ήταν για να δημιουργηθεί αρκετά μεγάλη επιφάνεια για την ανέγερση κτιριακού συγκροτήματος που, εάν κρίνει κανείς από το πάχος του ανδήρου, θα έπρεπε να ήταν διώροφο. Η πτέρυγα του συγκροτήματος που υψωνόταν στο σημείο εκείνο έχει χαθεί για πάντα. Ευτυχώς όμως, το συγκρότημα αυτό συνεχιζόταν στο ισόπεδο προς τα νότια. Το συγκρότημα αυτό χτίσθηκε γύρω από (πιθανώς) ορθογώνια αυλή και είχε 3 πτέρυγες.
Είναι σημαντικό ότι κανένα ΥΕ ΙΙΙΑ2 (-1390/ -1330/15) ή υστερώτερο όστρακο δεν βρέθηκε εδώ. Η έκπληξη σημειώθηκε, όμως, από τη ανασκαφή των χώρων Τ1/Τ3, όπου από το 2009 άρχισαν να έρχονται στο φως θραύσματα από τοιχογραφίες.
Συνολικά πάνω από 2500 θραύσματα τοιχογραφιών, τα περισσότερα μικρα, αλλά ορισμένα αρκετά μεγάλα για να φανούν οι παραστάσεις που απεικόνιζαν. Ανάμεσα στις παραστάσεις ξεχωρίζει παράσταση πλοίου με τρείς ανθρώπινες μορφές και δύο δελφίνια.( Εικόνα δεξιά)
Ο τύπος του πλοίου που απεικονίζεται βρίσκει παράλληλα σε απεικονίσεις της τελικής ΜΕ και πρώιμης μυκηναικής περιόδου, αλλά οι μορφές και τα δελφίνια παραπέμπουν σε αντίστοιχες τοιχογραφίες της Θήρας και της Κέας. Άλλα θραύσματα απεικονίζουν γυναικείες μορφές, μάλλον σε πομπή, τα οποία βρίσκουν παράλληλα όχι τόσο στις θηραικες. αλλά σε πρώιμες ελλαδικές τοιχογραφίες, όπως εκείνες από την Καδμεία της Θήβας και την Οικία της Ράμπας στις Μυκήνες.
Το Κτιριακό Συγκρότημα του Κυκλωπείου Ανδήρου, καθώς και τα σύγχρονα προς αυτό σπίτια στον οικισμό καταστρέφονται κάπου στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΑ1. Η όλη περιοχή του Ανδήρου εγκαταλείπεται και δεν πρόκειται να ξαναχτισθεί ποτέ. Την καταστροφή του συγκροτήματος του Κυκλώπειου Ανδήρου ακολουθεί νέα οικοδομική δραστηριότητα, αυτή τη φορά στο βόρειο τμήμα του οικισμού. Για να χτισθούν τα νέα κτίσματα ισοπεδώνεται η περιοχή και καλύπτονται τα σύγχρονα με το Κυκλώπειο συγκρότημα σπίτια που ήδη υπήρχαν στο σημείο αυτό (συμπεριλαμβανομένης και της Οικίας Α και του Κτιρίου Β), και τα όστρακα από την ισοπέδωση αυτή ρίχνονται σε λάκκους.
Τα νέα κτίσματα που εγείρονται στον οικισμό κατά την ΥΕ ΙΙΙΑ2 (μετά το -1390) έχουν διαφορετικό προσανατολισμό από τα προηγούμενα. Τα πρώιμα μυκηναϊκά κτίρια είναι προσανατολισμένα βδ-να. Τα ύστερα μυκηναϊκά κτίρια όχι μόνο έχουν διαφορετικό προσανατολισμό β-ν, αλλά αγνοούν τελείως τα παλαιότερα.
Το νέο οικοδομικο συγκρότημα που εγείρεται κατά την ΥΕ ΙΙΙΑ2 (μετά το -1390) περιλαμβάνει μεγαροειδές κτίριο με τουλάχιστον τρία δωμάτια και προστώο, το οποίο ονομάσαμε Μέγαρο Γ.
Όπως ανασκάπταμε το δωμάτιο, φάνηκε σιγά σιγά εστία περιβαλλόμενη από τέσσερεις επίπεδες πλάκες που χρησίμευαν ως βάσεις για στύλους που υποβάσταζαν τη σκεπή, όπως συμβαίνει και σε άλλα παρόμοια κτίρια. Στην επόμενη φάση το δάπεδο του κεντρικού δωματίου σκεπάζεται και διαχωρίζεται σε μικρότερα τμήματα με τους πράσινους τοίχους, ενώ στα νότια χτίζεται σειρά δωματίων, εκ των οποίων τα Γ4- Γ7 ήταν αποθηκευτικά.
Στην ίδια φάση χρονολογούνται και νέα κτίσματα που εγείρονται στα νότια του Μεγάρου Γ
Το χαρακτηριστικό των κτισμάτων αυτών είναι ότι από το εσωτερικό τους ξεκινούν υπόνομοι, που φαίνονται καθαρά στη φωτογραφία. Οι υπόνομοι αυτοί είναι μεγάλοι και κτιστοί, καλυμμένοι με μεγάλες επίπεδες πλακες. Συνολικά πέντε υπόνομοι εντοπίσθηκαν, εκ των οποίων ο ένας, ο μεγαλύτερος, είναι ο κεντρικός, τον οποίο τροφοδοτούν οι μικρότεροι. Η κεραμική από τα δάπεδα των δωματίων καθώς και από τα θεμέλια των τοίχων είναι ΥΕ ΙΙΙΑ2-ΙΙΙΒ, στην οποία χρονολογείται η φάση αυτή της ζωής του οικισμού.
Η μεγαλύτερη έκπληξη, όμως, ήρθε από έναν αποθέτη πλάι στον κεντρικό υπόνομο, ο οποίος περιείχε καμμένα απορρίματα και μπάζα. Μέσα στο καμμένο χώμα βρέθηκε θραύσμα πινακίδας Γραμμικής Β. Η πινακίδα αυτή είναι οπισθογραφική δηλ. έχει επιγραφές και στις δύο πλευρές που δεν είναι πολύ συνηθισμένο. Το σημαντικό είναι ότι χρονολογείται στην ΥΕΙΙΒ -ΙΙΙΑ1 περίοδο, το οποίο την καθιστά την αρχαιότερη μυκηναϊκή στρωματογραφημένη πινακίδα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Φαίνεται ότι οι εργαστηριακές εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται κατά την ΙΙΙΑ2- και μέχρι το τέλος της ΙΙΙΒ. Γύρω στα -1200, ο οικισμός καταστρέφεται, αυτή τη φορά οριστικά. Σε ορισμένα σημεία η καταστροφή σημαδεύεται από φωτιά, σε άλλα από εκτεταμένο γκρέμισμα των τοιχων.
Συμπεράσματα
Τα αρχαιολογικά δεδομένα μας επιτρέπουν την ακόλουθη ανασύνθεση της ιστορίας της Ίκλαινας. Ο ΥΕ ΙΙΒ/ΙΙΙΑ1 ηγεμόνας (15ος- αρχές 14ου αι.) φαίνεται ότι γίνεται τόσο ισχυρός που χτίζει μεγάλο κτιριακό συγκρότημα πάνω στο κυκλωπειο άνδηρο, με ισόδομη κατασκευή και ορθοστάτες, χτισμένο γύρω από αυλή και διακοσμημένο με μινωικής έμπνευσης τοιχογραφίες. Ο συνδυασμός των στοιχείων αυτών είναι συμβατός με τη χρήση του συγκροτήματος αυτού ως διοικητικού κέντρου της περιοχής. Με βάση αυτά, η υπόθεση η οποία διαμορφώνεται σιγά-σιγά είναι ότι κατά την πρώιμη μυκηναϊκή περίοδο η Ίκλαινα αποτέλεσε πρωτεύουσα πρώιμου κρατιδίου, με πρωτο-ανάκτορο.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στον ίδιο τον Εγκλιανό σημειώνεται ήδη από το -1600 έντονη οικοδομικη δραστηριοτητα, με 2 ή 3 μνημειωδη κτιρια στη νδ. και βα. άκρη του πλατώματος, κάτω από το ανάκτορο, με το χώρο ανάμεσά τους να ενώνεται με ανοικτη αυλη και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που περιλαμβάνουν ορθοστάτες και ισοδομική κατασκευή.
Η καταστροφή της Ίκλαινας, η οριστική εγκατάλειψη του Κυκλωπείου συγκροτήματος, και η ριζική αλλαγή στον πολεοδομικό ιστό της πόλης γύρω στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΑ1 είναι συμβατή με την εγκαθίδρυση νέας πολιτικής ηγεσίας που δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από τον Εγκλινό. Πιστεύω ότι ήταν αποτέλεσμα σύγκρουσης με τον ηγεμόνα του Άνω Εγκλιανού, μίας σύγκρουσης στην οποία ο Εγκλιανός νίκησε και ενσωμάτωσε την Ίκλαινα στο κρατίδιό του. Μετά την ενσωμάτωση αυτή, η Ίκλαινα υποβιβάζεται σε μία πρωτεύουσα νομού με σημαντικές διοικητικές αρμοδιότητες και οικονομική ανάπτυξη ως βιοτεχνικό κέντρο εξαρτώμενο από τον Εγκλιανό (όπως φανερώνουν και οι πινακίδες), μέχρι την οριστική κατάρρευση του κρατιδίου της Πύλου στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΒ.
Πηγή: Iklaina Archaeological Project
Τοποθετημένη σε στρατηγική θέση και έχοντας μια πανοραμική άποψη του Ιονίου, η Ίκλαινα εμφανίζεται να είναι μία από της σημαντικότερες πρωτεύουσες της περιοχής την Εποχή του Χαλκού, και αναφέρεται ακόμη και στα βασιλικά αρχεία της Πύλου, τα οποία είναι γραμμένα σε γραμμική Β.
Στην Ίκλαινα ανακαλύφθηκε, το καλοκαίρι του 2010, πήλινη πινακίδα με πρώιμη γραμμική Β'. Η πινακίδα θεωρείται η αρχαιότερη πινακίδα Γραμμικης Β' στην Ευρώπη και χρονολογείται πριν απο 3.500 χρόνια.
Η Ίκλαινα είναι ένα ιστορικό χωριό στο Δήμο Πύλου του νομού Μεσσηνίας. Βρίσκεται περίπου 14 χλμ βόρειοανατολικά της σύγχρονης πόλης της Πύλου και 2 χλμ Νοτιοανατολικά της εθνικής Πύργου - Κυπαρισσίας - Πύλου -Μεθώνης. Βρίσκεται σε υψόμετρο 190 μέτρων.
Στην περιοχή έχουν παρουσιαστεί στο φως σημαντικά αρχαιολογικά υπολείμματα της Εποχής του Χαλκού, περίπου -1600/ -1100, μέσω των ανασκαφών και της επιφανειακής έρευνας από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και το πανεπιστήμιο του Μισσούρι-ST Louis υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Μιχάλη Κοσμόπουλου. Τοποθετημένη σε στρατηγική θέση και έχοντας μια πανοραμική άποψη του Ιονίου, η Ίκλαινα εμφανίζεται να είναι μία από της σημαντικότερες πρωτεύουσες της περιοχής την Εποχή του Χαλκού, και αναφέρεται ακόμη και στα βασιλικά αρχεία της Πύλου, τα οποία είναι γραμμένα σε γραμμική Β.
Στην περιοχή ανακαλύφθηκε, το καλοκαίρι του 2010, πήλινη πινακίδα με πρώιμη γραμμική Β'. Η πινακίδα θεωρείται η αρχαιότερη πινακίδα Γραμμικης Β' στην Ευρώπη και χρονολογείται πριν απο 3.500 χρόνια.
Η περιοχή φαίνεται να ήταν ένα μεγάλο κέντρο εμπορίου στο οποίο άκμασε η επεξεργασία κ το εμπόριο του χαλκού. Άλλες περίοδοι, από τις οποίες έχουν ανασκαφεί ευρήματα, είναι τα τέλη της Κλασικής εποχής και τα Βυζαντινά χρόνια.
Σήμερα το ομώνυμο χωριό βρίσκεται στο υψίπεδο μιας δύσβατης κοιλάδας, περιτριγυρισμένο από βουνά καλυμμένα από πυκνό ελαιόδασος. Στη μια άκρη του βρίσκεται η εκκλησία και το δημοτικό σχολείο, το οποίο έχει σταματήσει να λειτουργεί. Λέγεται ότι πήρε το όνομά της από την κόρη του βασιλιά Νέστορα, Νίγκλαινας, η οποία είχε τα λουτρά της στην περιοχή. Με την πάροδο των χρόνων το όνομα από Νίγκλαινα έγινε Ίκλαινα και είναι από τα λίγα χωριά της περιοχής που διατήρησαν το όνομά τους επί τουρκοκρατίας. και Ελληνοπρεπές.
Βρέθηκε στην Ίκλαινα η αρχαιότερη πινακίδα Γραμμικής Β΄
Στην Ελλάδα η αρχαιότερη αναγνώσιμη γραφή της Ευρώπης Πήλινη πινακίδα που βρέθηκε στην Ελλάδα φέρει το παλαιότερο αναγνώσιμο κείμενο στην Ευρώπη.
Θεωρούμενη ως “μαγική ή μυστηριώδης” στην εποχή της, η γραφή στην πινακίδα αυτή επιβίωσε μόνο και μόνο επειδή πήρε φωτιά ένας σωρός σκουπίδια περίπου 3.500 χρόνια πριν, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Η πινακίδα, η οποία ανακαλύφθηκε σε έναν ελαιώνα στην περιοχή που τώρα βρίσκεται το χωριό Ίκλαινα, δημιουργήθηκε από μυκηναίο γραφέα που μιλούσε την ελληνική γλώσσα, μεταξύ του -1450 και -1350, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους. Οι Μυκηναίοι, οι οποίοι έγιναν θρύλος εν μέρει από την Ιλιάδα του Ομήρου, κυριάρχησαν μεγάλο μέρος της Ελλάδας από το -1600 έως το -1100.
Μέχρι σήμερα, οι ανασκαφές στην Ίκλαινα έφεραν στο φως ένα πρώιμο μυκηναϊκό ανάκτορο, με γιγάντιους αναλημματικούς τοίχους, τοιχογραφίες, καθώς και ένα εκπληκτικά προηγμένο αποχετευτικό σύστημα, σύμφωνα με τον διευθύνοντα των ανασκαφών, Μιχάλη Κοσμόπουλο καθηγητή αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο St.Louis του Μιζούρι. Ωστόσο, η πινακίδα που βρέθηκε το περασμένο καλοκαίρι, αποτελεί τη μεγαλύτερη έκπληξη του πολυετούς προγράμματος, είπε ο κ. Κοσμόπουλος και συνέχισε:
“Σύμφωνα με όσα γνωρίζαμε, η πινακίδα αυτή δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί. Πρώτον, διότι οι μυκηναϊκές πινακίδες δεν θεωρούνταν ότι είχαν δημιουργηθεί τόσο νωρίς. Δεύτερον, μέχρι τώρα, επιγραφές είχαν βρεθεί μόνο σε ελάχιστα μεγάλα παλάτια, συμπεριλαμβανομένης και της προηγούμενης επιγραφής που κατείχε το ρεκόρ, και η οποία βρέθηκε στα ερείπια παλατιού σε αυτό που ήταν η πόλη των Μυκηνών. Αν και ο αρχαιολογικός τόπος της Ίκλαινας είχε να επιδείξει ένα παλάτι κατά την πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή, την περίοδο που δημιουργήθηκε η πινακίδα ο οικισμός είχε καταστεί ένας μικρός δορυφόρος της πόλης της Πύλου, έδρα του βασιλιά Νέστορα, βασικού χαρακτήρα της Ιλιάδας. Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση όπου η αρχαιολογία συναντά τα αρχαία κείμενα και την ελληνική μυθολογία.”
Η πινακίδα διατηρήθηκε από τη φωτιά
Οι σημάνσεις επί του θραύσματος της πινακίδας – η οποία έχει ύψος περίπου 1 ίντσα (2,5 εκατοστά) και 1,5 ίντσα (4 εκατοστά) πλάτος – αποτελούν πρώιμα δείγματα του συστήματος γραφής που είναι γνωστό ως Γραμμική Β. Χρησιμοποιούμενη για μια πολύ αρχαία μορφή της ελληνικής, η Γραμμική Β αποτελείτο από περίπου 87 σημεία, που το κάθε ένα αντιπροσώπευε μία συλλαβή. Οι Μυκηναίοι φαίνεται ότι χρησιμοποίησαν τη Γραμμική Β για να καταγράφουν μόνο τα οικονομικά θέματα που ενδιέφεραν την κυβερνώσα ελίτ.
Τα σημεία στην πρόσοψη της πινακίδας φαίνεται να σχηματίζουν ένα ρήμα που σχετίζεται με τις κατασκευές, λένε οι ερευνητές. Η πίσω πλευρά έχει έναν κατάλογο ονομάτων μαζί με αριθμούς – πιθανώς ένας κατάλογος ιδιοκτησίας.
“Επειδή αυτά τα αρχεία έτειναν να αποθηκεύονται μόνο για ένα οικονομικό έτος, ο πηλός δεν φτιαχνόταν για να διαρκεί,” συνέχισε ο κ. Κοσμόπουλος, του οποίου η εργασία χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από την Επιτροπή της National Geographic Society για την Έρευνα και την Εξερεύνηση.
“Εκείνες οι επιγραφές δεν ψήνοντας, παρά μόνο αποξηραίνονταν στον ήλιο και ήταν, συνεπώς, πολύ εύθραυστες.. Βασικά κάποιος τότε πέταξε την πινακίδα στον λάκκο και στη συνέχεια έκαψε τα σκουπίδια του. Αυτή η φωτιά σκλήρυνε και διατήρησε την πινακίδα.”
Στην περιοχή έχουν παρουσιαστεί στο φως σημαντικά αρχαιολογικά υπολείμματα της Εποχής του Χαλκού, περίπου -1600/ -1100, μέσω των ανασκαφών και της επιφανειακής έρευνας από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και το πανεπιστήμιο του Μισσούρι-ST Louis υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Μιχάλη Κοσμόπουλου. Τοποθετημένη σε στρατηγική θέση και έχοντας μια πανοραμική άποψη του Ιονίου, η Ίκλαινα εμφανίζεται να είναι μία από της σημαντικότερες πρωτεύουσες της περιοχής την Εποχή του Χαλκού, και αναφέρεται ακόμη και στα βασιλικά αρχεία της Πύλου, τα οποία είναι γραμμένα σε γραμμική Β.
Στην περιοχή ανακαλύφθηκε, το καλοκαίρι του 2010, πήλινη πινακίδα με πρώιμη γραμμική Β'. Η πινακίδα θεωρείται η αρχαιότερη πινακίδα Γραμμικης Β' στην Ευρώπη και χρονολογείται πριν απο 3.500 χρόνια.
Η περιοχή φαίνεται να ήταν ένα μεγάλο κέντρο εμπορίου στο οποίο άκμασε η επεξεργασία κ το εμπόριο του χαλκού. Άλλες περίοδοι, από τις οποίες έχουν ανασκαφεί ευρήματα, είναι τα τέλη της Κλασικής εποχής και τα Βυζαντινά χρόνια.
Σήμερα το ομώνυμο χωριό βρίσκεται στο υψίπεδο μιας δύσβατης κοιλάδας, περιτριγυρισμένο από βουνά καλυμμένα από πυκνό ελαιόδασος. Στη μια άκρη του βρίσκεται η εκκλησία και το δημοτικό σχολείο, το οποίο έχει σταματήσει να λειτουργεί. Λέγεται ότι πήρε το όνομά της από την κόρη του βασιλιά Νέστορα, Νίγκλαινας, η οποία είχε τα λουτρά της στην περιοχή. Με την πάροδο των χρόνων το όνομα από Νίγκλαινα έγινε Ίκλαινα και είναι από τα λίγα χωριά της περιοχής που διατήρησαν το όνομά τους επί τουρκοκρατίας. και Ελληνοπρεπές.
Βρέθηκε στην Ίκλαινα η αρχαιότερη πινακίδα Γραμμικής Β΄
Στην Ελλάδα η αρχαιότερη αναγνώσιμη γραφή της Ευρώπης Πήλινη πινακίδα που βρέθηκε στην Ελλάδα φέρει το παλαιότερο αναγνώσιμο κείμενο στην Ευρώπη.
Θεωρούμενη ως “μαγική ή μυστηριώδης” στην εποχή της, η γραφή στην πινακίδα αυτή επιβίωσε μόνο και μόνο επειδή πήρε φωτιά ένας σωρός σκουπίδια περίπου 3.500 χρόνια πριν, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Η πινακίδα, η οποία ανακαλύφθηκε σε έναν ελαιώνα στην περιοχή που τώρα βρίσκεται το χωριό Ίκλαινα, δημιουργήθηκε από μυκηναίο γραφέα που μιλούσε την ελληνική γλώσσα, μεταξύ του -1450 και -1350, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους. Οι Μυκηναίοι, οι οποίοι έγιναν θρύλος εν μέρει από την Ιλιάδα του Ομήρου, κυριάρχησαν μεγάλο μέρος της Ελλάδας από το -1600 έως το -1100.
Μέχρι σήμερα, οι ανασκαφές στην Ίκλαινα έφεραν στο φως ένα πρώιμο μυκηναϊκό ανάκτορο, με γιγάντιους αναλημματικούς τοίχους, τοιχογραφίες, καθώς και ένα εκπληκτικά προηγμένο αποχετευτικό σύστημα, σύμφωνα με τον διευθύνοντα των ανασκαφών, Μιχάλη Κοσμόπουλο καθηγητή αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο St.Louis του Μιζούρι. Ωστόσο, η πινακίδα που βρέθηκε το περασμένο καλοκαίρι, αποτελεί τη μεγαλύτερη έκπληξη του πολυετούς προγράμματος, είπε ο κ. Κοσμόπουλος και συνέχισε:
“Σύμφωνα με όσα γνωρίζαμε, η πινακίδα αυτή δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί. Πρώτον, διότι οι μυκηναϊκές πινακίδες δεν θεωρούνταν ότι είχαν δημιουργηθεί τόσο νωρίς. Δεύτερον, μέχρι τώρα, επιγραφές είχαν βρεθεί μόνο σε ελάχιστα μεγάλα παλάτια, συμπεριλαμβανομένης και της προηγούμενης επιγραφής που κατείχε το ρεκόρ, και η οποία βρέθηκε στα ερείπια παλατιού σε αυτό που ήταν η πόλη των Μυκηνών. Αν και ο αρχαιολογικός τόπος της Ίκλαινας είχε να επιδείξει ένα παλάτι κατά την πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή, την περίοδο που δημιουργήθηκε η πινακίδα ο οικισμός είχε καταστεί ένας μικρός δορυφόρος της πόλης της Πύλου, έδρα του βασιλιά Νέστορα, βασικού χαρακτήρα της Ιλιάδας. Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση όπου η αρχαιολογία συναντά τα αρχαία κείμενα και την ελληνική μυθολογία.”
Η πινακίδα διατηρήθηκε από τη φωτιά
Οι σημάνσεις επί του θραύσματος της πινακίδας – η οποία έχει ύψος περίπου 1 ίντσα (2,5 εκατοστά) και 1,5 ίντσα (4 εκατοστά) πλάτος – αποτελούν πρώιμα δείγματα του συστήματος γραφής που είναι γνωστό ως Γραμμική Β. Χρησιμοποιούμενη για μια πολύ αρχαία μορφή της ελληνικής, η Γραμμική Β αποτελείτο από περίπου 87 σημεία, που το κάθε ένα αντιπροσώπευε μία συλλαβή. Οι Μυκηναίοι φαίνεται ότι χρησιμοποίησαν τη Γραμμική Β για να καταγράφουν μόνο τα οικονομικά θέματα που ενδιέφεραν την κυβερνώσα ελίτ.
Τα σημεία στην πρόσοψη της πινακίδας φαίνεται να σχηματίζουν ένα ρήμα που σχετίζεται με τις κατασκευές, λένε οι ερευνητές. Η πίσω πλευρά έχει έναν κατάλογο ονομάτων μαζί με αριθμούς – πιθανώς ένας κατάλογος ιδιοκτησίας.
“Επειδή αυτά τα αρχεία έτειναν να αποθηκεύονται μόνο για ένα οικονομικό έτος, ο πηλός δεν φτιαχνόταν για να διαρκεί,” συνέχισε ο κ. Κοσμόπουλος, του οποίου η εργασία χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από την Επιτροπή της National Geographic Society για την Έρευνα και την Εξερεύνηση.
“Εκείνες οι επιγραφές δεν ψήνοντας, παρά μόνο αποξηραίνονταν στον ήλιο και ήταν, συνεπώς, πολύ εύθραυστες.. Βασικά κάποιος τότε πέταξε την πινακίδα στον λάκκο και στη συνέχεια έκαψε τα σκουπίδια του. Αυτή η φωτιά σκλήρυνε και διατήρησε την πινακίδα.”
Μαγική, μυστηριώδης γραφή
Η πινακίδα της Ίκλαινας αποτελεί ένα μοναδικό εύρημα, δήλωσε ο Tom Palaima, ειδικός στις Μυκηναϊκές πινακίδες, και διοικητικό στέλεχος στο Πανεπιστήμιο του Όστιν, Τέξας. Εκτός από την ηλικία του, το χειροποίητο αντικείμενο θα μπορούσε να προσφέρει πληροφορίες για τον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης των αρχαίων Ελληνικών βασιλείων, πρόσθεσε. Για παράδειγμα, οι αρχαιολόγοι παλαιότερα θεωρούσαν ότι οι ταμπλέτες αυτές κατασκευάζονταν και φυλάσσονταν αποκλειστικά στις μεγάλες πρωτεύουσες, ή τα “ανακτορικά κέντρα”, όπως η Πύλος και οι Μυκήνες.
Η πινακίδα της Ίκλαινας, η οποία βρέθηκε στα ερείπια μιας πόλης β’ κατηγορίας θα μπορούσε να υποδεικνύει ότι η παιδεία και η γραφειοκρατία κατά τα τέλη της Μυκηναϊκής περιόδου ήταν λιγότερο κεντροποιημένη από ό, τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα. Ο Palaima πρόσθεσε ότι η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής ήταν εξαιρετικά περιορισμένη κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο και θεωρούνταν από τους περισσότερους ανθρώπους ως μαγική ή μυστηριώδης. Πέρασαν 400 με 600 χρόνια πριν απομυθοποιηθεί ο γραπτός λόγος στην Ελλάδα, καθώς το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο προσπέρασε τη Γραμμική Β και τελικά εξελίχθηκε στα 26 γράμματα που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη σελίδα.
Oι ανασκαφές της αρχαιολογικής εταιρείας στην Ίκλαινα
Μιχ. Β. Κοσμόπουλος
Εισαγωγή
Από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία που οι πινακίδες Γραμμικής Β από το Ανάκτορο του Νέστορα μας φανερώνουν είναι η διοικητική οργάνωση του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου.
Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι το βασίλειο ήταν διηρημένο σε δύο μεγάλες επαρχίες, την Δεύρο (ΔΕ) και την Πέρα (ΠΕ), (αντίστοιχα δυτικά και ανατολικά του όρους Αἰγαλέον). Κάθε επαρχία ήταν διηρημένη σε νομούς και κάθε νομός διοικούνταν από την πρωτεύουσά του που είχε το ίδιο όνομα --είναι σαν να λέμε Νομός Ρεθύμνου με πρωτεύουσα το Ρέθυμνο.
Συνολικά 9 νομοί και πρωτεύουσες αναφέρονται στην ΔΕ και 7 στην ΠΕ, των οποίων τα ονόματα σώζονται. Από τους 9 νομούς της ΔΕ και τους 7 της ΠΕ, ένας προσφέρεται πιο πολύ για τέτοια έρευνα, ο a-pu2. Ο a-pu2 αναφέρεται σε αρκετές πινακίδες και ως όνομα νομού και ως πρωτεύουσα του νομού. Δεν είμαστε σίγουροι πως θα προφερόταν το όνομα, αλλά για συντομία μπορούμε να την αποκαλούμε Αφύ. Άλλες πιθανές παραλλαγές είναι Αφύ, Αλφύ, ή Αρφύ.
Το Αφύ έχει ταυτισθεί από τους Richard Hope Simpson και John Bennet με τη θέση της Ίκλαινας. Τον Ιούλιο του 1954, ο Σπ. Μαρινάτος ήρθε στην Ίκλαινα και κατά τη διάρκεια σύντομης τετραήμερης ανασκαφής ανακάλυψε τμήματα μεγάλου κτηρίου. Μετά δεν επέστρεψε ξανά στην Ίκλαινα, και μέχρι τη δεκαετία του 1990 η θέση έμεινε ανεξερεύνητη.
Ο καθηγητής κος. Γ. Κορρές ενέταξε την Ίκλαινα στον κατάλογο των θέσεων που χρήζουν περαιτέρω έρευνας και μου συνέστησε να συνεχίσω την ανασκαφή του Μαρινάτου. Το Συμβούλιο της Αρχαιολογικής Εταιρείας ευγενώς ενέκρινε τη σχετική άδεια και έτσι ιδρύθηκε το 1998 η Αρχαιολογική Έρευνα Ίκλαινας.
Μετά από χρόνια επιφανειακής έρευνας, η επίσημη έναρξη της ανασκαφής έγινε το 2006. Πριν την ανασκαφή έγινε αγιασμός του χώρου από τον πατέρα Ιερεμία σε γιορταστική ατμοσφαιρα με τη συμμετοχή πολλών Ικλαινάιων. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εξάρω τη φιλοξενία το και τη ζεστασιά με την οποία το χωριό μας υποδέχθηκε και για την οποία όλα τα μέλη της ανασκαφής εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας.
Αποτελέσματα της ανασκαφής
Η πρώτη φάση της θέσης ορίζεται από μικρό στρώμα καταστροφής, μάλλον ένα σπίτι, που περιορίζεται μέχρι στιγμής στο κεντρικό τμήμα της ανασκαφής και που χρονολογείται στα τέλη της ΜΕ/αρχές ΥΕ περιόδου, περ. -1700 -1600.
Μετά την καταστροφή του σπιτιού αυτού άλλα σπίτια κτίσθηκαν στα βόρεια του σπιτιού αυτού στην ΥΕ Ι/ΙΙ περίοδο. Πέντε σπίτια της περιόδου αυτής εντοπίσθηκαν, εκ των οποίων η Οικία Α σώζεται αρκετά καλά. Πρόκειται για οικία που χρησιμοποιήθηκε κατά την ΥΕ ΙΙΒ/ΙΙΙΑ1 (περ. -1480/ -1390) περίοδο. Από την οικία αυτή σώζονται τουλάχιστον 3 δωμάτια και το δάπεδο, επί του οποίου βρέθηκε κατά χώρα μαγειρικό τριποδικό αγγείο.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, από αρχιτεκτονικής απόψεως, στοιχεία του οικισμού είναι ο μακρύς τοίχος που ξεκινά από την Οικία Α και κατευθύνεται προς τα νότια/ νοτιοδυτικά, προς τον τύμβο, που σκεπαζόταν από πυκνή βλάστηση. Όταν καθαρίσθηκε πια η βλάστηση, φάνηκε ότι οι ογκόλιθοι σχημάτιζαν μεγάλο οικοδόμημα κατασκευασμένο με τον κυκλώπειο τρόπο. Το οικοδόμημα αυτό είναι ένα άνδηρο (πλατφόρμα), συνολικού μήκους 23 μ. και πλάτους 8 μ.
Όσον αφορά τη χρήση του, χτίσθηκε για να δημιουργήσει επίπεδη επέκταση του ισοπέδου που εκτείνεται προς τα νότια. Ο λόγος για τον οποίο χρειάσθηκε επέκταση του ισοπέδου ήταν για να δημιουργηθεί αρκετά μεγάλη επιφάνεια για την ανέγερση κτιριακού συγκροτήματος που, εάν κρίνει κανείς από το πάχος του ανδήρου, θα έπρεπε να ήταν διώροφο. Η πτέρυγα του συγκροτήματος που υψωνόταν στο σημείο εκείνο έχει χαθεί για πάντα. Ευτυχώς όμως, το συγκρότημα αυτό συνεχιζόταν στο ισόπεδο προς τα νότια. Το συγκρότημα αυτό χτίσθηκε γύρω από (πιθανώς) ορθογώνια αυλή και είχε 3 πτέρυγες.
Είναι σημαντικό ότι κανένα ΥΕ ΙΙΙΑ2 (-1390/ -1330/15) ή υστερώτερο όστρακο δεν βρέθηκε εδώ. Η έκπληξη σημειώθηκε, όμως, από τη ανασκαφή των χώρων Τ1/Τ3, όπου από το 2009 άρχισαν να έρχονται στο φως θραύσματα από τοιχογραφίες. Συνολικά πάνω από 2500 θραύσματα τοιχογραφιών, τα περισσότερα μικρα, αλλά ορισμένα αρκετά μεγάλα για να φανούν οι παραστάσεις που απεικόνιζαν. Ανάμεσα στις παραστάσεις ξεχωρίζει παράσταση πλοίου με τρείς ανθρώπινες μορφές και δύο δελφίνια.( Εικόνα δεξιά)
Ο τύπος του πλοίου που απεικονίζεται βρίσκει παράλληλα σε απεικονίσεις της τελικής ΜΕ και πρώιμης μυκηναικής περιόδου, αλλά οι μορφές και τα δελφίνια παραπέμπουν σε αντίστοιχες τοιχογραφίες της Θήρας και της Κέας. Άλλα θραύσματα απεικονίζουν γυναικείες μορφές, μάλλον σε πομπή, τα οποία βρίσκουν παράλληλα όχι τόσο στις θηραικες. αλλά σε πρώιμες ελλαδικές τοιχογραφίες, όπως εκείνες από την Καδμεία της Θήβας και την Οικία της Ράμπας στις Μυκήνες.
Τα νέα κτίσματα που εγείρονται στον οικισμό κατά την ΥΕ ΙΙΙΑ2 (μετά το -1390) έχουν διαφορετικό προσανατολισμό από τα προηγούμενα. Τα πρώιμα μυκηναϊκά κτίρια είναι προσανατολισμένα βδ-να. Τα ύστερα μυκηναϊκά κτίρια όχι μόνο έχουν διαφορετικό προσανατολισμό β-ν, αλλά αγνοούν τελείως τα παλαιότερα.Το νέο οικοδομικο συγκρότημα που εγείρεται κατά την ΥΕ ΙΙΙΑ2 (μετά το -1390) περιλαμβάνει μεγαροειδές κτίριο με τουλάχιστον τρία δωμάτια και προστώο, το οποίο ονομάσαμε Μέγαρο Γ.
Όπως ανασκάπταμε το δωμάτιο, φάνηκε σιγά σιγά εστία περιβαλλόμενη από τέσσερεις επίπεδες πλάκες που χρησίμευαν ως βάσεις για στύλους που υποβάσταζαν τη σκεπή, όπως συμβαίνει και σε άλλα παρόμοια κτίρια. Στην επόμενη φάση το δάπεδο του κεντρικού δωματίου σκεπάζεται και διαχωρίζεται σε μικρότερα τμήματα με τους πράσινους τοίχους, ενώ στα νότια χτίζεται σειρά δωματίων, εκ των οποίων τα Γ4- Γ7 ήταν αποθηκευτικά.
Στην ίδια φάση χρονολογούνται και νέα κτίσματα που εγείρονται στα νότια του Μεγάρου Γ
Το χαρακτηριστικό των κτισμάτων αυτών είναι ότι από το εσωτερικό τους ξεκινούν υπόνομοι, που φαίνονται καθαρά στη φωτογραφία. Οι υπόνομοι αυτοί είναι μεγάλοι και κτιστοί, καλυμμένοι με μεγάλες επίπεδες πλακες. Συνολικά πέντε υπόνομοι εντοπίσθηκαν, εκ των οποίων ο ένας, ο μεγαλύτερος, είναι ο κεντρικός, τον οποίο τροφοδοτούν οι μικρότεροι. Η κεραμική από τα δάπεδα των δωματίων καθώς και από τα θεμέλια των τοίχων είναι ΥΕ ΙΙΙΑ2-ΙΙΙΒ, στην οποία χρονολογείται η φάση αυτή της ζωής του οικισμού.
Η μεγαλύτερη έκπληξη, όμως, ήρθε από έναν αποθέτη πλάι στον κεντρικό υπόνομο, ο οποίος περιείχε καμμένα απορρίματα και μπάζα. Μέσα στο καμμένο χώμα βρέθηκε θραύσμα πινακίδας Γραμμικής Β. Η πινακίδα αυτή είναι οπισθογραφική δηλ. έχει επιγραφές και στις δύο πλευρές που δεν είναι πολύ συνηθισμένο. Το σημαντικό είναι ότι χρονολογείται στην ΥΕΙΙΒ -ΙΙΙΑ1 περίοδο, το οποίο την καθιστά την αρχαιότερη μυκηναϊκή στρωματογραφημένη πινακίδα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Φαίνεται ότι οι εργαστηριακές εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται κατά την ΙΙΙΑ2- και μέχρι το τέλος της ΙΙΙΒ. Γύρω στα -1200, ο οικισμός καταστρέφεται, αυτή τη φορά οριστικά. Σε ορισμένα σημεία η καταστροφή σημαδεύεται από φωτιά, σε άλλα από εκτεταμένο γκρέμισμα των τοιχων.
Συμπεράσματα
Τα αρχαιολογικά δεδομένα μας επιτρέπουν την ακόλουθη ανασύνθεση της ιστορίας της Ίκλαινας. Ο ΥΕ ΙΙΒ/ΙΙΙΑ1 ηγεμόνας (15ος- αρχές 14ου αι.) φαίνεται ότι γίνεται τόσο ισχυρός που χτίζει μεγάλο κτιριακό συγκρότημα πάνω στο κυκλωπειο άνδηρο, με ισόδομη κατασκευή και ορθοστάτες, χτισμένο γύρω από αυλή και διακοσμημένο με μινωικής έμπνευσης τοιχογραφίες. Ο συνδυασμός των στοιχείων αυτών είναι συμβατός με τη χρήση του συγκροτήματος αυτού ως διοικητικού κέντρου της περιοχής. Με βάση αυτά, η υπόθεση η οποία διαμορφώνεται σιγά-σιγά είναι ότι κατά την πρώιμη μυκηναϊκή περίοδο η Ίκλαινα αποτέλεσε πρωτεύουσα πρώιμου κρατιδίου, με πρωτο-ανάκτορο.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στον ίδιο τον Εγκλιανό σημειώνεται ήδη από το -1600 έντονη οικοδομικη δραστηριοτητα, με 2 ή 3 μνημειωδη κτιρια στη νδ. και βα. άκρη του πλατώματος, κάτω από το ανάκτορο, με το χώρο ανάμεσά τους να ενώνεται με ανοικτη αυλη και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που περιλαμβάνουν ορθοστάτες και ισοδομική κατασκευή.
Η καταστροφή της Ίκλαινας, η οριστική εγκατάλειψη του Κυκλωπείου συγκροτήματος, και η ριζική αλλαγή στον πολεοδομικό ιστό της πόλης γύρω στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΑ1 είναι συμβατή με την εγκαθίδρυση νέας πολιτικής ηγεσίας που δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από τον Εγκλινό. Πιστεύω ότι ήταν αποτέλεσμα σύγκρουσης με τον ηγεμόνα του Άνω Εγκλιανού, μίας σύγκρουσης στην οποία ο Εγκλιανός νίκησε και ενσωμάτωσε την Ίκλαινα στο κρατίδιό του. Μετά την ενσωμάτωση αυτή, η Ίκλαινα υποβιβάζεται σε μία πρωτεύουσα νομού με σημαντικές διοικητικές αρμοδιότητες και οικονομική ανάπτυξη ως βιοτεχνικό κέντρο εξαρτώμενο από τον Εγκλιανό (όπως φανερώνουν και οι πινακίδες), μέχρι την οριστική κατάρρευση του κρατιδίου της Πύλου στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΒ.
Πηγή: Iklaina Archaeological Project
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου