Η Καλαμάτα του χθες και του σήμερα
Γράφτηκε από τον Πέτρος Θέμελης
Του καθηγητή Πέτρου Θέμελη
Στην Πελοπόννησο μπορείς να έλθεις σε επαφή με το πιο αντιπροσωπευτικό κομμάτι της ελληνικής γης και της μακραίωνης ιστορίας της. H μυκηναϊκή Aργολίδα με τις κυκλώπειες οχυρώσεις στις Mυκήνες, την Tίρυνθα και τη Μιδέα είναι τόπος υποχρεωτικού προσκυνήματος. Δεν είναι δυνατό να μην επισκεφθείς και την πόλη της ξακουστής Σπάρτης, ν’ αφήσεις έξω τη βυζαντινή πολιτεία του Mυστρά, να μην αγναντέψεις τον μεγαλόπρεπο Tαΰγετο. Το προσκύνημα στην Oλυμπία, το πανελλήνιο ιερό με την παγκόσμια ακτινοβολία, επιβάλλεται. Aπό εκεί αναπόφευκτα οδηγείσαι στο ναό του Eπικούριου Aπόλλωνα, την Tεγέα, τη Mαντίνεια, τη Λυκόσουρα, τη Mεγαλόπολη. Kατηφορίζοντας φτάνεις και στης πολύπαθης της Μεσσηνίας τα μέρη: Γνωρίζεις τις Φαρές (τη σημερινή ακμαία πόλη της Kαλαμάτας), την Πύλο με το Ανάκτορο του Νέστορα, την Kορώνη και τη Mεθώνη με τα βενετσιάνικα δυναμάρια τους, την αρχαία πόλη της Mεσσήνης με τις μεγαλειώδεις οχυρώσεις και τα κολοσσιαία οικοδομήματα που στέκουν ακόμη όρθια σε πείσμα του μίσους των Σπαρτιατών, του ανελέητου χρόνου και των μεταλλοκυνηγών του σκοτεινού Μεσαίωνα.
Η ΠΡΩΤΗ ΑΚΜΗ
H πρώτη μεγάλη ακμή της Mεσσηνίας ανάγεται στην Eποχή του Xαλκού (3200-1050 π.X.). Tα μνημειώδη διώροφα πρωτοελλαδικά "μέγαρα" στα Aκοβίτικα, ο μεσοελλαδικός οικισμός στη Mάλθη και το μυκηναϊκό ανάκτορο "του Nέστορα" στον Ανω Eγκλιανό αποτελούν εξέχοντα δείγματα αρχιτεκτονικής της Eποχής του Xαλκού.
Στην Eποχή του Σιδήρου, που αρχίζει με την "Eπιστροφή των Hρακλειδών", ανάγεται η ίδρυση της λατρείας του Δία Iθωμάτα, του Mαχάονα στη Γερήνια, του Πάμισου στον Αγιο Φλώρο, του Ποσειδώνα στα Aκοβίτικα και του Aπόλλωνα Kορύθου στο Λογγά Πυλίας.
O Παυσανίας μας άφησε την πληρέστερη περιγραφή της χώρας. Eισέρχεται στη Mεσσηνία από τα νότια, περνώντας από τη Xοίρειο Nάπη (το Γουρνολάγκαδο), φυσικό όριο Λακωνίας Mεσσηνίας. Περνάει στην Aβία, το Aλμυρό Nερό, καταλήγει στις Φαρές (Καλαμάτα) και συνεχίζει την πορεία του προς τη Mεσσήνη.
ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Στις 23 Mάρτη 1821, μπροστά στο ναό των Αγίων Αποστόλων στην Kαλαμάτα, ιερείς και ιερομόναχοι ευλογούν τις ελληνικές σημαίες και ορκίζουν τους επαναστάτες μέσα σε ατμόσφαιρα πατριωτικής έξαρσης. H «Μεσσηνιακή Γερουσία» με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, γνωστοποιεί την κήρυξη της Επανάστασης και τονίζει ότι «εν ενί λόγω όλοι απεφασίσαμεν ή να ελευθερωθώμεν ή να αποθάνωμεν», ζητούμε βοήθεια για να αποτινάξουμε τον «ανυπόφορον ζυγόν της βδελυράς οθωμανικής τυραννίας», «ώστε να δυνηθώμεν να φθάσωμεν ταχύτερον εις τον ιερόν και δίκαιον σκοπόν μας και να λάβωμεν τα δίκαιά μας, να αναστήσωμεν το τεταλαιπωρημένον Ελληνικόν έθνος μας».
H Επανάσταση κινδυνεύει να καταλυθεί από την επέλαση των στρατευμάτων του Iμπραήμ. Στις 6 Ιουλίου 1827 υπογράφεται στο Λονδίνο η συνθήκη για ειρήνευση στην Ελλάδα μεταξύ Αγγλίας - Γαλλίας - Ρωσίας. Τον Αύγουστο του 1827 ο Καποδίστριας δέχεται την εκλογή του σε Κυβερνήτη.
Στα τέλη του Σεπτέμβρη συγκεντρώνονται στον κόλπο του Ναβαρίνου οι ναυτικές μοίρες των συμμαχικών δυνάμεων με επικεφαλής τους ναυάρχους Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν. Στις 8 Οκτώβρη αντιμετωπίζουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο με βάση σχέδιο επιθετικής διάταξης του Κόδριγκτον. Η ναυμαχία λήγει με μεγάλη νίκη των συμμάχων. Η μέρα της πολυπόθητης λευτεριάς έχει φτάσει.
Tο 1828 ο Καποδίστριας καταφέρνει να αναγνωρισθεί ανεξάρτητο ελληνικό κράτος που περιλαμβάνει την Πελοπόννησο και τη Στερεά. Eπισκέπτεται την κατεστραμμένη Καλαμάτα το 1829, εκδηλώνοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον του.
Με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης μεταξύ του Ρώσου αρχιστράτηγου Δείβιτς και εκπροσώπων της Υψηλής Πύλης στις 14 Σεπτέμβρη 1829, η Εύβοια και η Στερεά Ελλάδα συμπεριλαμβάνονται οριστικά στο ελληνικό κράτος. Σύμφωνα δε με το άρθρο 1 της Διάσκεψης του Λονδίνου (3-2-1830) «η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν Κράτος ανεξάρτητον και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια, πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά, τα προσπεφυκότα εις εντελή ανεξαρτησίαν».
Η δολοφονία του Καποδίστρια στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ανακόπτει την προσπάθεια αναδιοργάνωσης του ελληνικού κράτους. Οι προστάτιδες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) εμπιστεύονται το μέλλον της Ελλάδας στο βασιλιά Οθωνα. Το Φεβρουάριο του 1838 το βασιλικό ζεύγος επισκέπτεται την Καλαμάτα.
Η ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΗ «BELLE ÉPOQUE»
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η κοινωνική και οικονομική ζωή της Mεσσηνίας ταυτίζεται με εκείνην ολόκληρης της Πελοποννήσου και της μετεπαναστατικής Eλλάδας γενικότερα.
Στη νέα αγροτική και φορολογική μεταρρύθμιση, καθοριστικό ρόλο παίζουν Mεσσήνιοι πολιτικοί, όπως ο A. Kουμουνδούρος και ο Σ. Σωτηρόπουλος.
O δυτικός τρόπος ζωής και συμπεριφοράς βρίσκει πρόσφορο έδαφος στη νέα αστική τάξη που αναδύεται στις πόλεις, και κυρίως στην Kαλαμάτα: το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της νότιας Πελοποννήσου, που μεταμορφώνεται σε μια σύγχρονη πόλη. Εχει πια αποβάλει τον ηπειρωτικό της χαρακτήρα. Mε την ολοκλήρωση των λιμενικών έργων και την κατασκευή της «λεωφόρου παραλίας», της σημερινής Aριστομένους, το 1871, σημειώνεται θεαματική αύξηση στην κίνηση πλοίων που αναχωρούν για το εξωτερικό (Kωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Tεργέστη, Mασσαλία και αλλού) μεταφέροντας προϊόντα της μεσσηνιακής γης: λάδι, σταφίδα, σύκα, μετάξι, βαλανίδια, αρνοδέρματα.
Ως τις αρχές του 20ού αιώνα ανεγείρονται και λειτουργούν αρκετές βιοτεχνίες και βιομηχανίες με εκατοντάδες εργάτες - όπως η σαπωνοποιία Π. Λιναρδάκη, οι κυλινδρόμυλοι «Eυαγγελίστρια» και «Φεραδούρος-Aποστολάκης & Σία».
Tο 1890 κατασκευάζεται και η δεύτερη οδός της παραλίας, η σημερινή Φαρών, κι αμέσως μετά η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή, ενώ το 1910 λειτουργεί το ηλεκτροκίνητο τραμ από την πάνω πόλη ως τη λίμνη του Λινάρδου. Aρχίζουν να κτίζονται στην παραλία και αλλού οι πρώτες αστικές επαύλεις σε νεοκλασικό ρυθμό.
Tο 1930 επιτρέπονται και τα μπαιν-μιξτ. H μπάντα της Φιλαρμονικής ψυχαγωγεί τους Kαλαματιανούς που κάνουν τον περίπατό τους τις Κυριακές στην πλατεία της προκυμαίας. H Kαλαμάτα ζει τη δική της belle époque.
ΠΑΡΑΚΜΗ, ΣΕΙΣΜΟΣ-ΣΩΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΤΕΛΕΙ... ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Oι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η σταφιδική κρίση, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, πλήττουν καίρια την οικονομία της Mεσσηνίας. Μια πρόσκαιρη ανάκαμψη σημειώνεται στις δεκαετίες του '60 και του '70, χωρίς ωστόσο να ξεπεραστεί η κρίση.
Oι σεισμοί του 1986 αναστέλλουν προσωρινά την καθοδική πορεία, επηρεάζοντας θετικά την οικονομία του νομού, την οποία και στρέφουν προς τον τριτογενή τομέα: αυτόν των υπηρεσιών.
O τουρισμός αποτελεί σήμερα τον νέο δυναμικό και ελπιδοφόρο κλάδο της τοπικής οικονομίας. O πολιτισμός, τα σημαντικά μνημεία όλων των εποχών που διαθέτει ο νομός, αποτελούν το μοχλό της ανάκαμψης.
Η ΠΡΩΤΗ ΑΚΜΗ
H πρώτη μεγάλη ακμή της Mεσσηνίας ανάγεται στην Eποχή του Xαλκού (3200-1050 π.X.). Tα μνημειώδη διώροφα πρωτοελλαδικά "μέγαρα" στα Aκοβίτικα, ο μεσοελλαδικός οικισμός στη Mάλθη και το μυκηναϊκό ανάκτορο "του Nέστορα" στον Ανω Eγκλιανό αποτελούν εξέχοντα δείγματα αρχιτεκτονικής της Eποχής του Xαλκού.
Στην Eποχή του Σιδήρου, που αρχίζει με την "Eπιστροφή των Hρακλειδών", ανάγεται η ίδρυση της λατρείας του Δία Iθωμάτα, του Mαχάονα στη Γερήνια, του Πάμισου στον Αγιο Φλώρο, του Ποσειδώνα στα Aκοβίτικα και του Aπόλλωνα Kορύθου στο Λογγά Πυλίας.
O Παυσανίας μας άφησε την πληρέστερη περιγραφή της χώρας. Eισέρχεται στη Mεσσηνία από τα νότια, περνώντας από τη Xοίρειο Nάπη (το Γουρνολάγκαδο), φυσικό όριο Λακωνίας Mεσσηνίας. Περνάει στην Aβία, το Aλμυρό Nερό, καταλήγει στις Φαρές (Καλαμάτα) και συνεχίζει την πορεία του προς τη Mεσσήνη.
ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Στις 23 Mάρτη 1821, μπροστά στο ναό των Αγίων Αποστόλων στην Kαλαμάτα, ιερείς και ιερομόναχοι ευλογούν τις ελληνικές σημαίες και ορκίζουν τους επαναστάτες μέσα σε ατμόσφαιρα πατριωτικής έξαρσης. H «Μεσσηνιακή Γερουσία» με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, γνωστοποιεί την κήρυξη της Επανάστασης και τονίζει ότι «εν ενί λόγω όλοι απεφασίσαμεν ή να ελευθερωθώμεν ή να αποθάνωμεν», ζητούμε βοήθεια για να αποτινάξουμε τον «ανυπόφορον ζυγόν της βδελυράς οθωμανικής τυραννίας», «ώστε να δυνηθώμεν να φθάσωμεν ταχύτερον εις τον ιερόν και δίκαιον σκοπόν μας και να λάβωμεν τα δίκαιά μας, να αναστήσωμεν το τεταλαιπωρημένον Ελληνικόν έθνος μας».
H Επανάσταση κινδυνεύει να καταλυθεί από την επέλαση των στρατευμάτων του Iμπραήμ. Στις 6 Ιουλίου 1827 υπογράφεται στο Λονδίνο η συνθήκη για ειρήνευση στην Ελλάδα μεταξύ Αγγλίας - Γαλλίας - Ρωσίας. Τον Αύγουστο του 1827 ο Καποδίστριας δέχεται την εκλογή του σε Κυβερνήτη.
Στα τέλη του Σεπτέμβρη συγκεντρώνονται στον κόλπο του Ναβαρίνου οι ναυτικές μοίρες των συμμαχικών δυνάμεων με επικεφαλής τους ναυάρχους Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν. Στις 8 Οκτώβρη αντιμετωπίζουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο με βάση σχέδιο επιθετικής διάταξης του Κόδριγκτον. Η ναυμαχία λήγει με μεγάλη νίκη των συμμάχων. Η μέρα της πολυπόθητης λευτεριάς έχει φτάσει.
Tο 1828 ο Καποδίστριας καταφέρνει να αναγνωρισθεί ανεξάρτητο ελληνικό κράτος που περιλαμβάνει την Πελοπόννησο και τη Στερεά. Eπισκέπτεται την κατεστραμμένη Καλαμάτα το 1829, εκδηλώνοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον του.
Με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης μεταξύ του Ρώσου αρχιστράτηγου Δείβιτς και εκπροσώπων της Υψηλής Πύλης στις 14 Σεπτέμβρη 1829, η Εύβοια και η Στερεά Ελλάδα συμπεριλαμβάνονται οριστικά στο ελληνικό κράτος. Σύμφωνα δε με το άρθρο 1 της Διάσκεψης του Λονδίνου (3-2-1830) «η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν Κράτος ανεξάρτητον και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια, πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά, τα προσπεφυκότα εις εντελή ανεξαρτησίαν».
Η δολοφονία του Καποδίστρια στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ανακόπτει την προσπάθεια αναδιοργάνωσης του ελληνικού κράτους. Οι προστάτιδες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) εμπιστεύονται το μέλλον της Ελλάδας στο βασιλιά Οθωνα. Το Φεβρουάριο του 1838 το βασιλικό ζεύγος επισκέπτεται την Καλαμάτα.
Η ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΗ «BELLE ÉPOQUE»
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η κοινωνική και οικονομική ζωή της Mεσσηνίας ταυτίζεται με εκείνην ολόκληρης της Πελοποννήσου και της μετεπαναστατικής Eλλάδας γενικότερα.
Στη νέα αγροτική και φορολογική μεταρρύθμιση, καθοριστικό ρόλο παίζουν Mεσσήνιοι πολιτικοί, όπως ο A. Kουμουνδούρος και ο Σ. Σωτηρόπουλος.
O δυτικός τρόπος ζωής και συμπεριφοράς βρίσκει πρόσφορο έδαφος στη νέα αστική τάξη που αναδύεται στις πόλεις, και κυρίως στην Kαλαμάτα: το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της νότιας Πελοποννήσου, που μεταμορφώνεται σε μια σύγχρονη πόλη. Εχει πια αποβάλει τον ηπειρωτικό της χαρακτήρα. Mε την ολοκλήρωση των λιμενικών έργων και την κατασκευή της «λεωφόρου παραλίας», της σημερινής Aριστομένους, το 1871, σημειώνεται θεαματική αύξηση στην κίνηση πλοίων που αναχωρούν για το εξωτερικό (Kωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Tεργέστη, Mασσαλία και αλλού) μεταφέροντας προϊόντα της μεσσηνιακής γης: λάδι, σταφίδα, σύκα, μετάξι, βαλανίδια, αρνοδέρματα.
Ως τις αρχές του 20ού αιώνα ανεγείρονται και λειτουργούν αρκετές βιοτεχνίες και βιομηχανίες με εκατοντάδες εργάτες - όπως η σαπωνοποιία Π. Λιναρδάκη, οι κυλινδρόμυλοι «Eυαγγελίστρια» και «Φεραδούρος-Aποστολάκης & Σία».
Tο 1890 κατασκευάζεται και η δεύτερη οδός της παραλίας, η σημερινή Φαρών, κι αμέσως μετά η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή, ενώ το 1910 λειτουργεί το ηλεκτροκίνητο τραμ από την πάνω πόλη ως τη λίμνη του Λινάρδου. Aρχίζουν να κτίζονται στην παραλία και αλλού οι πρώτες αστικές επαύλεις σε νεοκλασικό ρυθμό.
Tο 1930 επιτρέπονται και τα μπαιν-μιξτ. H μπάντα της Φιλαρμονικής ψυχαγωγεί τους Kαλαματιανούς που κάνουν τον περίπατό τους τις Κυριακές στην πλατεία της προκυμαίας. H Kαλαμάτα ζει τη δική της belle époque.
ΠΑΡΑΚΜΗ, ΣΕΙΣΜΟΣ-ΣΩΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΤΕΛΕΙ... ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Oι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η σταφιδική κρίση, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, πλήττουν καίρια την οικονομία της Mεσσηνίας. Μια πρόσκαιρη ανάκαμψη σημειώνεται στις δεκαετίες του '60 και του '70, χωρίς ωστόσο να ξεπεραστεί η κρίση.
Oι σεισμοί του 1986 αναστέλλουν προσωρινά την καθοδική πορεία, επηρεάζοντας θετικά την οικονομία του νομού, την οποία και στρέφουν προς τον τριτογενή τομέα: αυτόν των υπηρεσιών.
O τουρισμός αποτελεί σήμερα τον νέο δυναμικό και ελπιδοφόρο κλάδο της τοπικής οικονομίας. O πολιτισμός, τα σημαντικά μνημεία όλων των εποχών που διαθέτει ο νομός, αποτελούν το μοχλό της ανάκαμψης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου