Συνοπτικά η ιστορία του ανεκπλήρωτου έργου του δρόμου “Καλαμάτας-Πύλου-Μεθώνης”

 

Συνοπτικά η ιστορία του ανεκπλήρωτου έργου του δρόμου “Καλαμάτας-Πύλου-Μεθώνης”

«Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΧΕ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ…»!
Του Ηλία Ε. Καραμπάτου (Α' μέρος)Ο Πρώτος δρόμος στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος που κατασκευάστηκε από την γαλλική αποστολή στον Μορέα, του στρατηγού Μαιζόν, προκειμένου να μπορούν να περνάνε και άμαξες, ήταν ο δρόμος που συνέδεε την Πύλο με τη Μεθώνη. Ήταν τα δυο μεγάλα λιμάνια της εποχής. Προϋπήρχε ένα λιθόστρωτο τμήμα το οποίο είχαν κατασκευάσει οι Βενετοί. Ο φυσιοδίφης  Bory de Saint Vincent που ήταν μέλος της αποστολής, αναφέρει χαρακτηριστικά στις 4 Μαρτίου 1828: “Ο δρόμος Ναβαρίνο- Μεθώνη, 6 ώρες βάδισμα! Εδώ αρχίζει ένας δρόμος λιθόστρωτος, δυο περίπου μέτρα φαρδύς, καλούτσικα χαραγμένος, με πολλές λακκούβες, στρωμένος με στρογγυλεμένες πέτρες, κακά αρμοσμένες. Τον είχαν φτιάξει οι Βενετοί. Στη συνέχεια βρήκαμε και άλλους παρόμοιους δρόμους σε πολλά μέρη της Πελοποννήσου. Ήταν όλοι τους άκρως επικίνδυνοι για τα άλογα, που ένας θεός ξέρει πως δεν τσακίζονται συνέχεια. Τις ελάχιστες φορές που πήρα άλογο στην Πελοπόννησο, προτίμησα τα διπλανά κατσάβραχα παρά να ακολουθήσω τέτοιους δρόμους. Συνήθως τους απέφευγα κι αναζητούσα περάσματα δεξιά κι αριστερά, όσο κι αν ήταν δύσβατα»...

Στη φώτο επάνω: φορτωμένα ζώα σε διάβαση μέσα από μονοπάτι τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας

Από το 1830 που φτιάχτηκε από τους Γάλλους αυτός ο πρώτος αμαξιτός δρόμος Πύλου-Μεθώνης για πάρα πολλά χρόνια ΔΕΝ έγινε κάποιο άλλο αξιόλογο έργο και το οδικό δίκτυο της επαρχίας Πυλίας της Μεσσηνίας παρέμεινε άθλιο μέχρι τις μέρες μας!
            Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΩΣ  «ΕΘΝΙΚΗ ΟΔΟΣ»
 
Σταδιακά πολύ ανέβαιναν εμπορικά τα λιμάνια του Νησίου (σημερινή Μεσσήνη) και της Καλαμάτας μετέπειτα πρωτεύουσας του Νομού Μεσσηνίας. Θεωρήθηκε αναγκαιότατη η χάραξη του δρόμου Καλαμάτας- Μεσσήνης- Πύλου- Μεθώνης που θα συνέδεε τις κωμοπόλεις με τα εξαγωγικά λιμάνια (από τα οποία θα έφευγαν αργότερα σε τεράστιες ποσότητες οι σταφίδες, τα σύκα και το λάδι) και με τον οποίο θα εξυπηρετούντο η παραγωγική βάση των επαρχιών Πυλίας, Μεσσήνης και Καλαμών του Νομού Μεσσηνίας. Το 1853 θα ιδρυθεί και το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο και προφανώς μια αναδυόμενη αστική τάξη πιέζει τις καταστάσεις. Επί βασιλείας του Όθωνα, εκδίδεται το υπ’ αριθμόν 17 ΦΕΚ της 12ης Ιουνίου 1857 (υπογραφές Αντιβασιλέων: ΒΟΥΛΓΑΡΗ και του Μεσσήνιου  ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ), με το οποίο χαρακτηρίζονται επίσημα ως «ΕΘΝΙΚΉ ΟΔΌΣ» τα τμήματα από «Καλαμάτα εις Νησίον» και από «Νησίον εις Μεθώνην δια Πύλου»!

ΔΙΟΔΙΑ!  ΜΙΑ ΛΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΤΕ…



Παρά ταύτα είναι πολύ δύσκολο να κατασκευαστεί. Εν τω μεταξύ ο Όθωνας εκθρονίστηκε το 1862 και η ΄Β Εθνοσυνέλευση της Αθήνας ανακήρυξε συνταγματικό Βασιλιά τον πρίγκιπα Γεώργιο Χριστιανό Γουλιέλμο Γλύξμπουργκ της Δανίας. Στις 12 Νοέμβρη του 1963 ο Γεώργιος ο Ά επισκέπτεται την Καλαμάτα και λίγο αργότερα και ο Μεσσήνιος Πρωθυπουργός, Αλέξανδρος  Κουμουνδούρος ο οποίος έχει διαδεχθεί στην πρωθυπουργία τον Κωνσταντίνο Κανάρη. 10 χρόνια λοιπόν μετά το ΦΕΚ του 1857, το 1867, με ΔΙΑΤΑΓΜΑ του βασιλέως Γεωργίου του Ά, δεν προβλέπεται τίποτα για το τμήμα Μεσσήνης- Πύλου ενώ επιβάλλονται ΔΙΟΔΙΑ “επί τριετίαν” για το πρώτο και πιο σημαντικό για αυτούς τμήμα Καλαμών- Μεσσήνης! α) Για κάθε άλογο ή μουλάρι, με ή χωρίς φορτίο, με ή χωρίς ιππέα, 8 λεπτά. β) Για κάθε γαϊδούρι, 5 λεπτά. γ) Για κάθε βόδι προς εμπορία ή κρεουργία, 10 λεπτά. δ) Για κάθε πρόβατο, γίδα ή γουρούνι προς εμπορία ή κρεουργία και άλλα μικρά ζώα, 2 λεπτά. ε) Για κάθε δίτροχο ή τετράτροχο όχημα που σύρεται από ένα άλογο ή ένα μουλάρι, 10 λεπτά. ζ) Για κάθε δίτροχο ή τετράτροχο όχημα που σύρεται από δύο άλογα, 15 λεπτά, κτλ..
(*Σήμερα θεωρείται  λογική η κατασκευή υπερσύγχρονού, λειτουργικού δρόμου με διόδια μέσω ΣΔΙΤ).

Στην εφημερίδα “Σάλπιγξ” 01-02- 1885 διαβάζουμε για το αδιάβατο του δρόμου, παρά τα υπέρογκα ποσά για τα διόδια: “Ο χειμών δριμύς και μετά μείζονος επιτάσεως επανελήφθη προ δέκα ήδη ημερών και διαρκεί τα ταχυδρομεία πάνω συνεχώς καθυστερούσιν, η συγκοινωνία κατέστην άγαν δυσχερής, η δε μόνη δημόσια οδός η άγουσα εις Μεσσήνην και Θουρίαν εκ των ελών και του βορβόρου εστί, κατά το πλείστον αδιάβατος, εν τούτοις ο λαός πληρώνει δια ταύτην υπέρογκα διόδια. Πλήρωνε μεθ’ υπομονής γνήσιε απόγονε των αρχαίων τούτης οικητόρων και ο Ιωβ αληθώς δύναται να διεκδικήσει εν τη τάξει των προγόνων σου δικαιώματα”!


          Ο «ΠΑΛΑΙΟΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ» ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗ
Τα πράγματα για τον δρόμο παραμένουν στάσιμα μέχρι και τις 27-04- 1875 που αρχίζει για την Ελλάδα η χρυσή εποχή του γεννημένου στο Ναύπλιο, Χαριλάου Τρικούπη. Η πρώτη θητεία του Τρικούπη κρατάει μόλις μερικούς μήνες (μέχρι τις 15-10-1875) και αρχίζει πάλι η εναλλαγή των εκπροσώπων του μετέπειτα αποκαλούμενου «παλαιοκομματισμού»: Κουμουνδούρος- Δεληγιώργης, πάλι Κουμουνδούρος, πάλι Δεληγιώργης και πάλι Κουμουνδούρος εώς τις 26-05- 1877. Δυο χρόνια μετά, το 1879, ιδρύεται και το τραπεζικό γραφείο Ι.Φ. Κωστόπουλου που έμελλε να εξελιχθεί σε τεράστιο οικονομικό οργανισμό (βλπ. σημερινή Alpha Bank). Παρά ταύτα ο δρόμος ΔΕΝ προχωράει… Αντιθέτως οι κυβερνήσεις Τρικούπη δίδουν προτεραιότητα στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου. Όμως στις 15 Αυγούστου 1886 γίνεται στη Μεσσηνία, με επίκεντρο την περιοχή της Πυλίας, ισχυρότατος σεισμός (άνω των 7 ρίχτερ) με 326 νεκρούς και κοντά στους 1000 τραυματίες (Εφημ. «Η Ώρα»). Οι καταστροφές είναι ανυπολόγιστες. Σπίτια καταρρέουν και ολόκληρα χωριά ισοπεδώνονται. Προτεραιότητα έχουν οι επανακατασκευές των οικιών!  
Στις 10-10-1892 ο Χαρίλαος Τρικούπης σχηματίζει την 6η κυβέρνησή του. Είναι ο εκφραστής της ιστορικής  φράσης «Η Ελλάς θέλει να ζήσει και θα ζήσει»! Με τις οικονομικές του καινοτομίες αναπτύχθηκαν οι φυσικοί πόροι της χώρας, δημιουργήθηκε η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Καλαμών, ναυπηγήθηκαν 3 θωρηκτά, έγινε η τομή του Ισθμού της Κορίνθου και φτιάχτηκαν κάποιοι βασικοί δρόμοι της Πελοποννήσου. Όχι όμως και η Εθνική Οδός Καλαμάτας-Πύλου! Άντ’ αυτού φτάνει το 1891 στην Καλαμάτα ο σιδηρόδρομος!  (*Στα τέλη του 1890 ο  E. Rollin, εκπρόσωπος της εταιρείας που έχει αναλάβει την κατασκευή της γραμμής Μύλοι- Καλαμάτα, αντιμετωπίζει δυσκολίες και στις 17-12-1891 το Κράτος τον κηρύσσει έκπτωτο. Μέχρι την έκπτωσή του έχουν παραδοθεί σε προσωρινή κυκλοφορία τα τμήματα Μύλοι- Τρίπολη και Καλαμάτα- Διαβολίτσι. Με την έκπτωση μεταβιβάζονται τα δικαιώματα της εκμετάλλευσης της γραμμής στην εταιρεία ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς- Αθηνών- Πελοποννήσου)). Κατασκευάζεται η σιδηροδρομική γραμμή Καλαμάτας-Μεσσήνης ενώ καλλιεργείται η ελπίδα της σιδηροδρομικής σύνδεσης Κυπαρισσίας -Πύλου. Πράγμα όμως που δεν έγινε ποτέ!
Στα 1893, η παλατιανή κυβέρνηση του επί σειρά ετών βουλευτή Τριφυλίας *Σωτήρη Σωτηρόπουλου (βραχύβια- μόλις 5 μηνών) παγιοποιεί τα τοκοχρεολύσια των προηγούμενων δανείων του έθνους και υπογράφει δάνειο με τον αγγλικό οίκο Χάμπρο για 4.000.000 χρυσές λίρες και δένει το εθνικό εισόδημα στην υπηρεσία αυτού του δανείου. Έτσι η οικονομική τύχη της χώρας διαγράφεται μαύρη. Ο εντιμότατος Χαρίλαος Τρικούπης κάνει απόπειρα συμβιβασμού με τους δανειστές του έθνους, αλλά αυτοί τα θέλουν όλα δικά τους. Στις 10 Δεκεμβρίου του 1993 σε ομιλία του στη Βουλή λέει το περιβόητο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»!

                                                  
(*Ο βραχύβιος Πρωθυπουργός Σωτήρης Σωτηρόπουλος είχε γεννηθεί στο Ναύπλιο αλλά στη συνείδηση του κόσμου εθεωρείτο Τριφύλιος (Μεσσήνιος), δεδομένου ότι παντρεύτηκε μικρός στα Φιλιατρά και εκλεγόταν επί σειρά ετών βουλευτής Τριφυλίας και το 1864 είχε αναλάβει το Υπουργείο Οικονομικών στην Κυβέρνηση Κανάρη, την οποία διαδέχθηκε ο Αλ. Κουμουνδούρος.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι επί Πρωθυπουργίας Σωτηρόπουλου το Υπουργείο Οικονομικών ανέλαβε ο μετέπειτα Πρωθυπουργός Δημήτριος Ράλλης (5 φορές: Απρίλης- Σεπτέμβρης του 1897, Ιούνιος-Δεκέμβριος 1903, Ιούνιος-Δεκέμβριος 1905, Ιούλιος- Αύγουστος 1909, Νοέμβριος 1920 – τέλη Ιανουαρίου 1920). Οι Ράλληδες ήταν μια πλούσια οικογένεια Φαναριωτών με πολλούς συναισθηματικούς και οικονομικούς δεσμούς με την Μεσσηνία. Γόνος της οικογένειας αυτής θα είναι και ο Περικλής Ράλλης που διέθετε σταφιδώνες στην περιοχή της Κορώνης, εκλεγόταν βουλευτής Μεσσηνίας με το Λαϊκό Κόμμα και χρημάτισε 3 φορές Υπουργός Εσωτερικών: Μάρτιος- Σεπτέμβριος 1935,  τέλη Σεπτεμβρίου- Οκτώβριος 1935 και από τις 3 Ιανουαρίου 1945- 21 Φεβρουαρίου 1945. Από τις 3 Ιανουαρίου έως τις  4 Ιανουαρίου 1945, ήταν και υπηρεσιακός υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Λίγους μήνες πριν το θάνατό του υπέγραψε και τη συνθήκη της Βάρκιζας).

ΣΤΑ 1894 Ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ «ΠΥΛΟΥ-ΜΕΘΩΝΗΣ»… “ΑΝΕΥ ΟΥΔΕΜΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΨΕΩΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΕΩΣ”
Στην εφημερίδα “Ευνομία” στις 30-11-1894 διαβάζουμε από τον ανταποκριτή: “Την παρελθούσαν Δευτέραν απεβίωσε ενταύθα η Μαγδαληνή, σύζυγος του πρώην Δημάρχου κ. Επαμεινώνδα Κυπαρίση. Η κηδεία της εγένετο δημοτελής, πλήθους πολλού παρακολουθησέντος και προσελθόντων πολλών ιερέων εκ των πέριξ χωρίων. Η μακαρίτις ήτο αγαθή και καλλίστη σύζυγος και μήτηρ, νεαρά δε την ηλικίαν έτι, αλλά νόσος αδησώπητος την κατεβίβασεν εις τον τάφον προώρως. Λόγους επικηδείους εξεφώνησαν οι φοιτηταί κ.κ. Α. Γιαννόπουλος και Ιω. Μαγκανάρος, οίτινες συνεκίνησαν μέχρι δακρύων το παριστάμενον πλήθος. –Επίσης απεβίωσε και ο υπερεκατοντούτης αγωνιστής Μαρίνης Ματσούκας, λείψανον της μεγάλης γενιάς του 1821 όστις μέχρις εσχάτων διετήρει πλήρεις τας αισθήσεις του και πολλά ανέκδοτα του ιερού αγώνος διηγείτο.
–Οι αρμόδιοι δέον να λάβωσι ταχίστην πρόνοιαν δια την οδόν Πύλου-Μεθώνης η οποία άνευ ουδεμίας επιβλέψεως και συντηρήσεως ολοσχερώς καταστρέφεται καίτοι δι΄αυτήν εδαπανήθησαν ουκ ολίγαι χιλιάδες δραχμών…”! Με λίγα λόγια, λεφτά που προορίζονταν για τη συντήρηση και επίβλεψη του δρόμου κατέληξαν στις τσέπες των “ημετέρων”.


Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΚΑΙ ΤΟ «ΣΤΑΦΙΔΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ»
Ο βασικός λόγος της χρεοκοπίας της χώρας το 1893 ήταν η πτώση στο εμπόριο της σταφίδας! Αυτού του κύριου εξαγωγικού προϊόντος. Ενώ η αγγλική αγορά, όπου χρησιμοποιούνταν η σταφίδα για την κατασκευή της παραδοσιακής πουτίγκας ήταν σταθερή, η απορρόφηση της σταφίδας από τη Γαλλία, όπου χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή οίνων λαϊκής κατανάλωσης, είχε ημερομηνία λήξεως, εφόσον οφειλόταν στην καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων από τη φυλλοξήρα. Η ανάκαμψη των γαλλικών αμπελώνων από την ασθένεια είχε ως αποτέλεσμα να κλείσει απότομα η γαλλική αγορά και οι συνέπειες αυτού του γεγονότος ήταν καταστροφικές για τη χώρα, εφόσον υπήρχε ένα μόνιμο ετήσιο πλεόνασμα στην παραγωγή κορινθιακής σταφίδας το οποίο ήταν αδύνατον να καταναλωθεί. Ξεσπάνε αντιδράσεις στην ύπαιθρο, επιθετικές ενέργειες εναντίον φοροεισπρακτόρων και κρατικών υπαλλήλων, συλλαλητήρια και ψηφίσματα και αναφορές προς την Κυβέρνηση, τη Βουλή, το Βασιλιά… Ο αγώνας των σταφιδοπαραγωγών την περίοδο της πρώτης αυτής κρίσης  ξεφεύγει από τα πλαίσια μιας πάλης των τάξεων, έτσι όπως θα διαμορφωθεί εν τέλει πολύ αργότερα, την περίοδο του Μεσοπολέμου! Οι διαφορές τώρα αρχικά, δεν απορρέουν από τα ταξικά συμφέροντα, αλλά από τα επί μέρους συμφέροντα των διαφόρων σταφιδοπαραγωγικών επαρχιών, τα ιδιαίτερα αιτήματα των οποίων υποστηρίζονται από μια κάθετη συσπείρωση του κοινωνικού συνόλου της κάθε περιοχής.  

Οι εξαγωγές στη Γαλλία λίγο πριν κλείσει η Γαλλική αγορά (Εφημερίδα "Σάλπιγξ" 14-04-1893) 

Η ιστορική όμως αυτή συγκυρία κατά την οποία αφενός επλήγησαν οι σταφιδοπαραγωγικές περιοχές της Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου και αφετέρου προέκυψε μια τεράστια προσφορά εργασίας στις Η.Π.Α. στα τέλη του 19ου αιώνα, δημιούργησε ένα τεράστιο ρεύμα μετανάστευσης από την Ελλάδα προς τον Νέο Κόσμο. Η πλειονότητα των ελλήνων μεταναστών είναι νεαρής ηλικίας αγρότες και μικροϊδιοκτήτες. Η πιο παραγωγική δύναμη της περιοχής φεύγει! Επιβιβάζεται και στην απευθείας ατμοπλοϊκή γραμμή που ξεκινάει από την Καλαμάτα για την Νέα Υόρκη! Στις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές της Πυλίας και της ευρύτερης Μεσσηνίας επικρατεί φτώχεια και ερήμωση! Η υπόθεση δημιουργίας του δρόμου -που εάν είχε γίνει θα διευκόλυνε την επικοινωνία της υπαίθρου με τα πλησιέστερα ημιαστικά κέντρα και θα μετρίαζε την κρίση- δυστυχώς εγκαταλείπεται…

Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΠΥΛΟΥ ΜΟΝΟ ΜΕ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ

Χαρακτηριστικό της παντελούς έλλειψης οδικού δικτύου στις αρχές του 20ου αιώνα είναι η εξ ανάγκης προσέγγιση των θαλασσινών κωμοπόλεων της Πυλίας: Πύλος, Μεθώνη, Κορώνη , με ατμόπλοια! Και τα συμφέροντα των ατμοπλοϊκών εταιρειών για να μη προχωρήσει γρήγορα η κατασκευή ενός δρόμου, ήταν μεγάλα!
  Με ένα τέτοιο ατμόπλοιο επιστρέφει στις 2 Αυγούστου 1908 στη γενέτειρά του με τα δύο πρώτα του αργυρά μετάλλια στο ύψος και στο μήκος άνευ φοράς από την Ολυμπιάδα του Λονδίνου (θα ακολούθούσαν το χρυσό και το χάλκινο της Στοκχόλμης το 1912) και ο Ολυμπιονίκης Κωστής Τσικλητήρας: “… Περί την 8ην μ.μ. ώραν κατέπλευσε το ατμόπλοιον όπερ πλείστοι πυροβολισμοί υπεδέχθησαν και πλείσται λέμβοι εξήλθον σημαιοστόλιστοι αίτινες παραλάβουσαι τον Ολυμπιονίκην εν τω μέσω βεγγαλικών φώτων έφερον αυτόν προς την αποβάθραν. Πλείστα βεγγαλικά και άλλα πυροτεχνήματα εκάησαν, όλος δε ο κόσμος φρενιτιωδώς εζητωκραύγαζε…»!

Κάτω: Διαφήμιση παλιάς ατμοπλοϊκής εταιρείας με δρομολόγια για Κορώνη, Πύλο, Μαραθούπολη, Κατάκολο κλπ.


Η ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΙΜΗ “ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ” ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΡΟΜΟ

«ΚΑΙ ΤΙ ΑΛΛΟ ΣΑΣ ΕΖΗΤΗΣΑΝ ΟΤΕ ΠΕΡΙΟΔΕΥΕΤΕ ΚΑΙ ΕΖΗΤΕΙΤΕ ΤΗΝ ΨΗΦΟΝ ΑΥΤΏΝ; ΔΡΟΜΟΝ, ΔΡΟΜΟΝ, ΔΡΟΜΟΝ…» (1911)
Σε άρθρο της εφημερίδας «Σκρίπτ», απευθυνόμενο από το χωριό Γκρούστεσι (σημερινό όνομα: Χαραυγή) προς τους τότε βουλευτές Μεσσηνίας, εκφράζονται οι αφάνταστες δυσκολίες, οι μεγάλες ανάγκες και ο πόθος των κατοίκων της Πυλίας για το δρόμο: “Δια τους κ. βουλευτάς Πυλίας, Γκρούστεσι (Βουφράδος), 1η Απριλίου 1911 – Κάθ’ εκάστην βλέπομεν να γίνεται συζήτησις εις την Βουλήν υπό των ενδιαφερομένων βουλευτών και δη κατά την 25η παρελθόντος μηνός υπό τον κ. Παπαλουκά, τον οποίον από καρδιάς συγχαίρομεν, δια την άθλιαν κατάστασιν της συγκοινωνίας των επαρχιών των. Μόνον οι κ. βουλευταί Πυλίας δεν συγκινούνται προ της τοιαύτης καταστάσεως της επαρχίας των, αν και πολλάκις εκινδύνευσαν να πνιγώσιν εις τους άνευ γεφυρών ποταμούς της επαρχίας των, κατά την προς άγραν ψήφων περιοδείας των. Και βουλευταί Πυλίας και βουλευταί Μεσσηνίας δεν γνωρίζετε την συγκοινωνίαν των επαρχιών σας; Δεν γνωρίζετε τους άνευ γεφυρών ποταμούς αυτών; Δεν ενθυμείσθε που διερχόμενοι αυτούς εκινδυνεύσατε να πνιγείτε; Δια το όνομα του Θεού! Ενθυμηθείτε την αθλιεστάτην κατάστασιν της συγκοινωνίας της επαρχίας Πυλίας και φωνάξατε και ενεργήσατε ό,τι δει, προς διόρθωσιν αυτής, μήπως επανερχόμενοι ενταύθα και διερχόμενοι δια των ποταμών, σας ωθήσει καμιά αόρατος χείρ εντός αυτών, διά να αποπλύνεται την αδιαφορίαν ήν δεικνύετε προς τας επαρχίας σας! Ίσως απαντήσητε ότι ΔΕΝ υπάρχουσι χρήματα. Μάλιστα, δεν υπάρχουν χρήματα για να κατασκευασθεί η οδός Βελίκας- Πύλου, διότι απαιτούνται πολλά. Δεν υπάρχουν όμως 2-3 χιλιάδες δραχμάς να κατασκευασθεί η γέφυρα του ποταμού “Καρυά” εις τον οποίον πνίγονται κατ’ έτος πολλοί άνθρωποι εκ της επαρχίας σας, δη εκ του δήμου Βουφράδος; ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΑΥΤΟΊ; ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΜΕΣΣΉΝΙΟΙ; ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΠΎΛΙΟΙ; ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΕΠΊ ΤΈΛΟΥΣ ΨΗΦΟΦΌΡΟΙ;;; Ή διότι, ασχολούμενοι προς εξοικονόμησιν των προς το ζειν, αναγκαίων, δεν διαμαρτυρήθησαν αρμοδίως, νομίζετε ότι δεν έχουσιν ανάγκην τοιούτων μικρώνι ζητημάτων;                                                                                                                                                     Και τι άλλο σας εζήτησαν ότε περιοδεύετε και εζητείτε τη ψήφον αυτών; ΔΡΌΜΟΝ, ΔΡΌΜΟΝ, ΔΡΌΜΟΝ! Και γέφυρας διότι επνίγημεν! Και βουλευταί, αν τώρα ότε έχει ανατείλει ο αστήρ της ανορθώσεως δεν ίδωμεν και ημείς έναν δρόμον ή τουλάχιστον μίαν γέφυραν, ΠΌΤΕ ΘΑ ΤΑ ΊΔΩΜΕΝ; Υψώσατε φωνής υπέρ των πασχόντων επαρχιών σας και αν δεν ακουσθεί η φωνή σας υπό των αρμοδίων, θα ακουσθεί υφ’ ημών και θ’ ανακουφισθώμεν, νομίζοντες ότι δεν μας ενθυμείστε μόνον όταν είναι παραμονή εκλογών! Ο Φιλάνθρωπος».
 
 Έρευνα: Ηλίας Ε. Καραμπάτσος, συγγραφέας των βιβλίων: «Χίλια χωριά στη δίνη του χρόνου» και «Η σταφιδική εξέγερση του 1935 – Ο ατέρμονος Μεσοπόλεμος της αγροτιάς»

Συνοπτικά η ιστορία του ανεκπλήρωτου έργου του δρόμου “Καλαμάτας-Πύλου-Μεθώνης” (Β’ ΜΕΡΟΣ)

«Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΧΕ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ…»! Του Ηλία Ε. Καραμπάτσου ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ  ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ ΜΕ ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ Η Μεσσηνία διατηρεί λοιπόν ισχυρότατους δεσμούς με τον Παλαιοκομματισμό και είναι μια από τις ισχυρότερες περιοχές που αποτέλεσαν τον σκελετό του νεοελληνικού κράτους.  Η στελέχωση του κρατικού μηχανισμού, των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας, έβριθε από Μεσσήνιους. Οι πελατειακές σχέσεις ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένες και αυτές εξασφάλιζαν στους κατοίκους διέξοδο από τη φτώχεια και κοινωνική άνοδο μέσω της κατάκτησης υπαλληλικών θέσεων. Τα παραπάνω θεωρήθηκε ότι προσπαθούσε να τα ανακόψει ο Βενιζελισμός και η πλειοψηφία του πληθυσμού του νομού έλαβε αρνητικά τον εξορθολογισμό της κρατικής μηχανής και τον παραγκωνισμό των παραδοσιακών δικτύων πελατείας και συνδέθηκε με το άρμα του αντιβενιζελισμού. ΜΑΤΑΙΑ ο Βενιζέλος καλεί τον μεσσηνιακό λαό  “να θέσει σε απομαχία τον παλαιό κομματικό κόσμο”, όμως ούτε και οι Βενιζελικοί θα καταφέρουν να δώσουν λύση στο τεράστιο πρόβλημα του οδικού δικτύου της Μεσσηνίας...

Ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος θα επισκεφτεί πρώτη φορά την Καλαμάτα στις 3 Μαρτίου του 1912

Στο «Νέο Ταχυδρόμο» της Πέμπτης 1ης  Μαρτίου του 1912 διαβάζουμε για τις ζωηρές συζητήσεις περί της αφίξεως του Πρωθυπουργού. Οι υποψήφιοι του κυβερνητικού συνδυασμού των Φιλελευθέρων τάσσονται με την υποδοχή του κ. Πρωθυπουργού και τον καθορισμό της ομιλίας αυτού, ενταύθα (στην Καλαμάτα) αλλά και εν Νησίω (Μεσσήνη). Διότι επιμένουν ότι πρέπει να επισκεφθεί και το Νησί. Αλλά επίσης σκέπτονται αν πρέπει να μιλήσει περί το εσπέρας ή την μεσημβρίαν του Σαββάτου (3 Μαρτίου 1912) ή να παραμείνει και την Κυριακή… Ο Πρωθυπουργός θα φιλοξενηθεί στην οικία του υποψηφίου Παναγιώτη Φλέσσα, ο οποίος θα εκλεγεί και βουλευτής...   
“Να θέσει ο λαός σε οριστικήν πολιτικήν απομαχίαν τον παλαιόν κομματικόν κόσμον…”!
Στην ομιλία του στην Καλαμάτα ο Βενιζέλος είπε μεταξύ άλλων:
“Όταν κύριοι έχετε υπ’ όψιν σας κατά την εκλογήν της 11ής Μαρτίου τας δύο ταύτας εικόνας, την σκοτεινήν του παλαιού καθεστώτος, την εικόνα την φωτεινήν, την ευέλπιδα του νέου καθεστώτος, πως είναι δυνατόν ν΄αμφισβητήσει κανείς ότι η ετυμηγορία ημών δεν  θα είναι ετυμηγορία αποφασιστική, ετυμηγορία καταδικάζουσα τελειωτικώς το παρελθόν του παλαιού πολεμικού κόσμου, ενισχύουσα δε και εμπεδούσα και κρατύνουσα το νέον πολιτικόν καθεστώς όποιο εδημιουργήθη δια της επαναστάσεως ημών και το οποίον… εμπνέει στη συνείδηση του  λαού και του Έθνους την αυτοπεποίθηση και την βάσιμον ελπίδα ότι το μέλλον θα υπάρξη πολύ καλλίτερον του παρελθόντος. Κύριοι το έργον της Κυβερνήσεως των Φιλελευθέρων…, δεν ευρίσκει δυστυχώς καμίαν επιείκειαν και καμίαν ανοχήν παρά τω παλαιώ πολιτικό κόσμο της Ελλάδος. Εάν τις ακούσει αυτούς παραμονές των εκλογών, θα νόμιζε ότι το Κράτος φέρεται εις καταστροφήν, φέρεται εις ναυάγιον… Aπό πότε; από της στιγμής κατά την οποίαν καταλύθηκαν τα παλαιά κόμματα, κατά την οποίαν ανέπνευσεν ο Ελληνικός λαός, κατά την οποίαν εφαρμόσθηκε η Δικαιοσύνη, κατά την οποίαν ανέτειλε η Ισότης, κατά την οποίαν ήρξαντο ανασυγκροτούνται αι στρατιωτικαί δυνάμεις της χώρας, εν αναλόγω προς τας ανάγκας και προς τους πόρους αυτής; (φωναί εύγε, εύγε και χειροκροτήματα ). Αλλά η διαγωγή αυτή του παλαιού πολιτικού κόσμου της Ελλάδος προς το νέον καθεστώς, αποδεικνύει ατυχώς ότι δεν υπάρχει ΚΑΜΜΙΑ ελπίς ότι ο παλαιός πολιτικός κόσμος προσαρμόσθη προς τας νέας ιδέας, προς τας νέας αντιλήψεις, τας οποίας επέβαλεν η επανάστασις και τας οποίας εστερέωσεν η πολιτεία της Ανορθωτικής Κυβερνήσεως. Εν τη αδυναμία ταύτη της προσαρμογής του παλαιού πολιτικού κόσμου προς τις νέες πολιτικές αντιλήψεις, δύο ανοίγονται οδαί… Η οδός του να υποταχθεί ο λαός και πάλιν εις το παλαιόν καθεστώς δια να οδηγηθεί και πάλιν σε νέα ερείπια, εις νέον ναυάγιον, εις νέας εξουθενώσεις (φωνές: Όχι, όχι, όχι) και η άλλη οδός, να θέσει ο λαός εις οριστικήν πολιτικήν απομαχίαν τον παλαιόν πολιτικόν κόσμον της Ελλάδος»!

Όσον αφορά το δρόμο, σε υπόμνημα του Κτηματικού Συλλόγου Μεσσήνης «ο Πάμισος» προς τον Ελ. Βενιζέλο (βλπ επάνω) και τα προβλήματα της περιοχής και την ανάγκη επιλύσεώς τους, στις 12 Μαρτίου του 1912, διαβάζουμε ότι η συγκοινωνία βρίσκεται σε πρωτόγονη κατάσταση και αποβαίνει κατά τον χειμώνα αδύνατη: “…να παρακαλέσει  επίσης την υμετέραν εξοχότητά σας όπως ληφθεί μέριμνα διά την συγκοινωνίαν της πόλεως Μεσσήνης, μετά των αποτελούντων την Επαρχίαν ημών Δήμων Αριστομένους, Ιθώμης, Εύας, προς δε μετά της ομόρου Επαρχίας Πυλίας ήτοι συγκοινωνία διατελώσα εις πρωτόγονον κατάστασιν, αποβαίνει κατά τον χειμώνα αδύνατη! Τοσούτω δε αναγκαιοτέρα παρίσταται η κυβερνητική σας μέριμνα  εν τούτο, όσο η απαιτηθησομένη δαπάνη είναι ελάχιστη και τα αναγκαιούντα  τεχνητά έργα σχετικώς ασήμαντα εν σχέσει προς την εισφοράν των εν λόγω δήμων προς το ταμείο της οδοποιίας…»!

Το 1923 ο δρόμος στο ύψος της Μεσσήνης εξακολουθεί να είναι άθλιος (αρχείο Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών  Σπουδών)

Αλλά την ίδια εποχή ο συνδυασμός του δεξιού “κόμματος των Προοδευτικών” τυγχάνει υποδοχής στην Πύλο, στην οικία του πλούσιου υποψηφίου του Άγγελου Μισυρλή, αλλά ουδεμία αναφορά για την ανάγκη κατασκευής δρόμου μέχρι την Πύλο, γίνεται! Θα βγάλουν λόγους ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Κουμουνδούρος και ο Παναγιώτης Σάκκης. Εφημερίδα “Νέος Ταχυδρόμος” 01-03-1912”.

Ακολουθούν όμως  οι Βαλκανικοί πολέμοι (κατά τους οποίους Μεσσήνιοι μετανάστες στις ΗΠΑ επιστρέφουν για να πολεμήσουν για τη Μακεδονία), ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.  Η συγκοινωνία Καλαμάτας-Πύλου εξακολουθεί να βρίσκεται σε πρωτόγονη κατάσταση!

1927 – Από τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ιστορική Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Αριστερά επάνω είναι το σπίτι του Βουλευτή Άγγελου Μισυρλή του Λαϊκού Κόμματος.

 Εκλογές του 1928 στην επαρχία Πυλίας: Πρώτος ο βαθιά Συντηρητικός Ιωάννης Δ. Ταρσούλης που εξελέγη και Βουλευτής. Δεύτερος ο Άγγελος Ν. Μισυρλής του Λαϊκού Κόμματος. Τρίτος ο Ιωάννης Καράπαυλος των Βασιλοφρόνων και μόλις τέταρτος ο «Λούλης» Τσικλητήρας του ιδιότυπου αριστερού ΑΚΕ. Πέμπτος ο Αντώνης Σαραντάκης των Φιλελευθέρων, έκτος ο Περικλής Θ. Ράλλης των Ελευθεροφρόνων, έβδομος ο Γεώργιος Καντιάνης επίσης των Ελευθεροφρόνων και όγδοος ο Διονύσιος Μαρκόπουλος των Φιλελευθέρων.

Στον ταξιδιωτικό οδηγό του Ελευθερουδάκη το 1930 το δια ξηράς ταξίδι από την Καλαμάτα στην Πύλο είναι απίστευτα κουραστικό και δεν συνίσταται! Συνιστάται η δια θαλάσσης επίσκεψιν. Παρά ταύτα περιγράφεται αυτή η περιπετειώδης  πορεία δια ξηράς μέσω της οποίας, μετά από 9 ολόκληρες ώρες φθάνουμε σε ένα «ελεεινό λιθόστρωτο» μπαίνοντας στην Πύλο: α) Απ’ ευθείας διά Νησίου, Μίσκας (Νερομύλου) και Κουμπέ (Χανδρινού) 9 ώραι! Εξερχόμεθα εκ Καλαμών διά της αμαξιτού διαβαίνομεν τα έλη, εν οις  το Νησίον και μετά ώραν εισερχόμεθα εις την πόλιν, αφέντες επί δεξιά την εις Ναζήρι άγουσαν. Εις Νησίον δυνάμεθα να μεταβώμεν εκ Καλαμών και διά του σιδηροδρόμου (10 χλμ) διερχόμενοι εξ Ασπροχώματος. Το Νησίον πρωτεύουσα της επαρχίας Μεσσήνης έχουσα κατ. 6.725, είναι μεσαιωνικόν ίδρυμα, όπερ εχρησίμευεν εις Φράγκους δυνάστας ως θερινή διαμονή. Κείται επί θαυμασίας τοποθεσίας, εν μέσω μεγάλης πεδιάδος της λεγόμενης Μακαρίας, πλήρους γραφικών τοπίων και περιβολιών, διαβρεχόμενης δε υπό του Παμίσου και άλλων ποταμιών, συνδέεται δε δι’ αμαξιτού προς το επίνειον αυτού Μπούκαν. Αι οδοί ευρείαι, η πλατεία κατάφυτος, αι δε δημόσιαι και ιδιωτικαί οικίαι λαμπραί. Οι κάτοικοι εύποροι εκ των προϊόντων της ευφορωτάτης πεδιάδος, εν η και μπανάνα ωριμάζει. Προχωρούντες δια της πεδιάδος μετά μετά 1 ώραν 15’ συναντώμεν το ποτάμιον Βελίκας και μετά επ’αριστερά την εις Κορώνην άγουσαν, διαβάντες δε άλλα τινά ποτάμια και το ύψωμα Μίσκα, παρ’ ο το ομώνυμον χάνι 1.45’, εισερχόμεθα εις ορεινήν χώραν και σένδενδρον εκ δρυών, μεταξύ των ορέων Μάγδαλα ή Μαγκλαβά και Λυκοδήμου (Μαθία 957 μ.). Εκατέρωθεν της οδού διαφαίνονται κατά τα κλίτυς των ορέων διάφορά χωριά. Ανερχόμεθα παρά το ύψωμα Βελί επ’ αριστερά και διασταυρώσαντες την εκ Μεσσήνης οδόν μετ’ ολίγον κατερχόμεθα εις κοιλάδα αντίκρυ της οποίας υψούνται ο Κουμπές (Αγ. Ηλίας 616 μ.). Μόλις εξέλθωμεν βλέπομεν επ’ αριστερά την άκραν της Μεθώνης και τας νησίδας Σαπιέντζας, επί δεξιά δε την Πύλον και τον όρμο της. Επί δεξιά δε του χανίου Κουμπέ (2 ώραι 15’) βλέπομεν το υπό των Βενετών κτισθέν υδραγωγείον Πύλου. Η πεδιάς είναι έρημος. Μετά 25’ διαβαίνομεν ποτάμιον (ο Ξεριάς), είτα δε ανερχόμενοι και κατερχόμενοι τας παραφυάδας του Ζαρναούρα και Μανδύλα, φθάνομεν εις ελεεινόν λιθόστρωτον, μεθ’ ο δια κατηφόρου εισερχόμεθα εις Πύλον»!

ΤΑ ΑΙΜΑΤΗΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 1ης ΝΟΕΜΒΡΗ 1930  ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΧΑΤΖΗ!!!





(Για τα αιματηρά επεισόδια της 1ης Νοέμβρη 1930 έξω από το χωριό Χατζή)
Η χάραξη ενός  δρόμου ΔΕΝ είναι ποτέ εύκολη υπόθεση! Λαμβάνονται σε αυτήν  πάντοτε σοβαρά υπόψη συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα, πολιτικές σκοπιμότητες και τοπικές έριδες. Αυτό αποδεικνύει τουλάχιστον η αιματηρή διαμάχη για τη χάραξη ενός  δύσκολου κομματιού του δρόμου Καλαμών- Πύλου – έξω από το χωριό Χατζή- τον Νοέμβρη του 1930.
Από τη μια πλευρά βρίσκονταν οι κάτοικοι του κεφαλοχωρίου Χατζή (έδρα του δήμου Βουφράδος) και από την άλλη ήταν  κάτοικοι άλλων μικρότερων Βουφραδοχωρίων (Γκρούστεσι, Δουβρέικα, Χαλαμπρέζα, Ρωμύρι, Σουληνάρι, Βελή κ.α.) οι οποίοι θεωρούσαν ότι η νέα χάραξη που ξαφνικά ανακοινώθηκε -διαμέσου Χατζή- και  “πολυδάπανος θα καθίστατο και επιζήμια εις τα συγκοινωνιακά τους συμφέροντα”!
Το πολιτικό παρασκήνιο:  « Χατζή – Φουρτζή – …Λονδίνο»!
Πέραν των δημοσιευμάτων του τοπικού τύπου, στην πραγματικότητα υπήρξε έντονο παρασκήνιο. Η «νέα χάραξη»  του δρόμου Νησίου-Πύλου, αντί της σημερινής του μορφής : Νερόμυλος- στροφές Αλεισουρίας- Καζάρμα- Βελόκαμπος,  επεδίωκε να περνάει δεξιότερα του σημερινού δρόμου στο ύψος του Χατζή (που ήταν το κεφαλοχώρι της Βουφράφος) και να διέρχεται  όσο το δυνατόν πλησίον του οικισμού του -αν ήταν δυνατόν και μέσα του- και στη συνέχεια να διέρχεται από τα Φουρτζοκρέμμυδα (τα οποία και διέθεταν σχετικά μεγάλη παραγωγή σταφιδόκαρπου). Αυτή τη «νέα χάραξη» προωθούσε από καιρό διακριτικά ο Χατζαίος  πολιτευτής Δημήτρης Τσαπόγας καθώς και τοπικοί οικονομικοί κύκλοι Χατζαίων αλλά και Φούρτζοκρεμμυδαίων. Το γεγονός θα καθιστούσε τα “προνομιούχα” αυτά χωριά (σύμφωνα και με την περιπαικτική φράση που ακούγεται μέχρι τις μέρες μας), “εφάμιλλα” του… Λονδίνου!
Από την άλλη, μια τέτοια νέα χάραξη αρκετά δεξιότερη από τη σημερινή, συζητιόταν τότε στο Χανδρινού (το επόμενο  -κοντινό στα Βουφραδοχώρια- κεφαλοχώρι της Πυλίας), ότι θα απομάκρυνε τον δημόσιο δρόμο μακριά από τον οικισμό του. Ο τότε κοινοτάρχης  Χανδρινού, Κώστας Αποστολόπουλος (φιλικά προσκείμενος στον πολιτευτή Λούλη Τσικλητήρα) κράτησε αρχικά ουδέτερη στάση, μέχρι τα αιματηρά επεισόδια της  1ηςΝοέμβρη, που τάχθηκε και αυτός ανοιχτά υπέρ των κατοίκων των φτωχότερων χωρίων της Βουφράδος. Όμως ο παλαιός κοινοτάρχης γέρο Λιάκος Καλύβας, διαθέτοντας πολιτικές γνωριμίες και όντας “κομματάρχης”  του δεξιού βουλευτή Ιωάννη Ταρσούλη, είχε αντιταχθεί εξαρχής στην νέα χάραξη του δρόμου που θα επιχειρείτο. Επιδίωξε δε -σύμφωνα με διηγήσεις- και μέσω της φιλικής του σχέσης με τον μηχανικό της Νομαρχίας Μελησσινό, να προωθήσει, την μετά τον Βελόκαμπο χάραξη του δρόμου, διαμέσου του Χανδρινού. (*Τότε το χωριό Σουληνάρι δεν είχε κατέβει στην σημερινή του θέση).
Συνεπώς η υπόθεση της  νέας χάραξης του δρόμου, ενώ αποτελούσε αρχικά μια “ένδο-Βουφραδική” διαμάχη,  στη συνέχεια αυτή διευρύνθηκε σε μεγαλύτερο τμήμα της Πυλίας!
Τα θλιβερά γεγονότα της 1ης Νοεμβρίου 1930
Η εταιρεία Μακρή, όταν παρεμποδίστηκαν για πρώτη φορά οι μηχανικοί της  -την Παρασκευή 31-10-1930- από διακοσίους και πλέον κατοίκους των χωριών Γκρούστεσι, Μεσοποτάμου και Πετριτσίου και διεκόπηκαν οι εργασίες τους, ζήτησε αμέσως και έλαβε την στρατιωτική ενίσχυση 10-15 χωροφυλάκων. Κατόπιν διαβεβαίωσης των μηχανικών ότι  η χάραξη θα σταματούσε, η νύχτα της Παρασκευής προς Σάββατο κίνησε ήρεμα. Η δύναμη των χωροφυλάκων έφτασε στις 2 το πρωί και μαζί της αγρύπνησαν και 40-50 Χατζαίοι προκειμένου -εάν χρειαζόταν- να προστατέψουν μαζί με τους χωροφύλακες, τα συνεργεία και τους μηχανικούς.
Σύμφωνα με το τηλεγράφημα του αστυνομικού σταθμάρχη Χατζή , ανθυπασπιστή Ζερβού, προς την Διοίκηση Χωροφυλακής Μεσσηνίας που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Σημαία” της 2ας Νοεμβρίου 1930, διαβάζουμε ότι γύρω στις 10 το πρωί του Σαββάτου της 1ης Νοέμβρη 1930, όταν οι μηχανικοί ξεκίνησαν πάλι  τη χάραξη στη θέση “Λούτσα” του Πετριτσίου, άρχισε το πυρ! Ο σταθμάρχης  γράφει ότι δεν ήταν δυνατό να εξακριβωθεί ποιος επετέθη πρώτος εναντίον του άλλου και ότι αντηλλάγησαν εκατέρωθεν υπεραρκετοί πυροβολισμοί… Σκοτώθηκαν δύο (Οι Χρ. Κοντός και Παν. Βαρσαμούλης) και τραυματίστηκαν τουλάχιστον πέντε (εκ των οποίων σοβαρά οι Λάμπρος Ζέρβας 60 χρονών από του Βελή και ο Ηλίας Καρακασίλης ). Υπήρξαν φόβοι γενικότερων ταραχών, διότι τα πνεύματα ήταν εξημμένα και φήμες ήθελαν τους  “ανήκοντες στο αντίθετο των Χατζαίων στρατόπεδο, να βαδίζουν προς το Χατζή, προκειμένου να εκδικηθούν τον φόνο των συντρόφων τους”.
Η θέση του δημοφιλούς  πολιτευτή του ΑΚΕ, Τσικλητήρα
Ο πολιτευτής του Αγροτικού Κόμματος, Σταύρος (“ Λούλης”) Τσικλητήρας, καταγγέλλει τους φόνους, θεωρώντας εξακριβωμένο ότι οι χωρικοί ήταν άοπλοι και πυροβολήθηκαν αδίκως από τους χωροφύλακες κατόπιν συνθήματος με ένα σφύριγμα! Ο Τσικλητήρας είναι δημοφιλής στα τέλη του 1930, αφενός εξαιτίας της όλης  δράσης του στο σταφιδικό κίνημα και αφετέρου εξαιτίας της ανοιχτής υποστήριξής του στους φτωχούς κατοίκους των ημιορεινών χωριών της Βουφράδος που αξιώνουν ο δρόμος Νησίου- Πύλου να διέρχεται πλησιέστερα σε αυτά αντί διαμέσου του Χατζή. Η δημοτικότητά του στην πολύπαθη «αγροτιά» της Πυλίας αυξάνεται μετά τις σκληρές διώξεις και εκτοπίσεις στελεχών του ΚΚΕ εξαιτίας του «Ιδιώνυμου» στην Ανατολική Πυλία -που συνεχίζονται και μέσα στο 1931- και την αναγκαστική δραστηριοποίηση ανάλογων δυναμικών στελεχών του ΚΚΕ της Δυτικής Πυλίας μέσα από τις τάξεις του ΑΚΕ που “επιβάλλεται” να αποφύγουν τις εκτοπίσεις**. Αυτή η συμπάθεια της φτωχής αγροτιάς  προς το πρόσωπο του Τσικλητήρα θα κορυφωθεί στις αρχές του 1931, όταν ο αγνός ιδεολόγος θα ταχθεί μέσα στο ΑΚΕ υπέρ της “προκομμουνιστικής” γραμμής του Κώστα Γαβριηλίδη αντί της συντηρητικής και “πολυσυλλεκτικής” γραμμής του Ιωάννη Σοφιανόπουλου.
(Αξίζει να σημειώσουμε ότι:
*Ο Τσικλητήρας , την επόμενη χρονιά -το 1932- θα εκλεγεί βουλευτής, εν αντιθέσει με τους  πρωταγωνιστές του “παρασκηνίου” του δρόμου,  πρώην βουλευτές  Τσαπόγα και Ταρσούλη.
**Όλες οι εκλογικές αναμετρήσεις της δεκαετίας του 1930 στην περιοχή της Πυλίας γίνονταν -σύμφωνα με πάμπολλες μαρτυρίες- υπό συνθήκες βίας και νοθείας και υπό τη μόνιμη παρουσία μαγκουροφόρων που εμπόδιζαν να πλησιάσουν στην κάλπη όσοι ήταν ύποπτοι να ψηφίσουν ΚΚΕ! Ένδειξη αυτού αποτελεί το γεγονός ότι στις εκλογές του 1932,1933 και 1935 σε κάποια χωριά με ισχυρή αριστερή παρουσία, όπως το Χανδρινού, ο αριθμός των ψηφισάντων στα αποτελέσματα φαίνεται και κάτω του μισού του αριθμού των εγγεγραμμένων στους καταλόγους! Όσοι δε, κατάφερναν να φτάσουν στην κάλπη, είτε έριχναν άκυρο (ζωγραφισμένο σφυροδρέπανο) ,είτε ψήφιζαν το ιδιότυπο αριστερό ΑΚΕ της Πυλίας).
Η θέση του ΚΚΕ:  Ο “Αρχιδήμιος” Βενιζέλος  και η ανάγκη συνέχισης της πάλης ακόμα και με ένοπλα μέσα!
Το ΚΚΕ μέσω του “Ριζοσπάστη” της 9ης Νοέμβρη 1930, πέραν του ότι καταγγέλλει τις δολοφονίες των δυο χωρικών, προσπαθεί επίσης  -όπως άλλωστε οφείλει- να αναδείξει τον ταξικό χαρακτήρα της εξέγερσης. Αναφέρει πως πράχτορες της κυβέρνησης, εκπρόσωποι πλούσιων χωρικών και “αγροτοφασίστες”  Τσικλητήρηδες είχαν κάποια επιρροή γιατί κατόρθωναν να εξαπατούν τους φτωχούς χωριάτες με διάφορα “αριστερά” λόγια και σε πολλά χωριά τους θεωρούσαν κομμουνιστές! Αυτό θεωρεί πως το κατόρθωναν επειδή η δουλειά της Οργάνωσης Καλαμάτας ήταν μέχρι τότε άγνωστη στην περιοχή των μικρών χωρίων της Βουφράδος και δεν είχε κατορθώσει να τους διαφωτίσει πάνω στον προδοτικό ρόλο των “αγροτοφασιστών”.  Αυτών που προσπάθησαν να στρέψουν αλλού την προσοχή των φτωχών χωρικών και να μην τους αφήσουν να δουν ότι υπεύθυνη για τη δολοφονία είναι η κυβέρνηση του  Βενιζέλου. Να μη τους αφήσουν να συνδυάσουν το ζήτημα της πάλης τους για τη χάραξη του δρόμου και της δολοφονίας των συναδέλφων τους με την πάλη τους γενικά κατά των φόρων, κατά του ΑΣΟ και των τοκογλύφων, κατά της τρομοκρατίας της Κυβέρνησης κλπ.
Η Κομμουνιστική Οργάνωση Καλαμών μάλιστα, σύμφωνα με το δημοσίευμα, εν γένει «..συνέκρινε την κατάσταση των φτωχών χωρικών της καπιταλιστικής Ελλάδας με αυτή των χωρικών και εργατών της Σοβιετικής  Ένωσης και τόνιζε πως οι χωριάτες μόνο σε ένα καθεστώς κομμουνιστικό, όπως της Σοβιετικής Ρωσίας, που αποχτήθηκε με το επαναστατικό γκρέμισμα του καπιταλισμού, μπορούν να γλιτώσουν από την εκμετάλλευση. Κατέληγε δε, υποδεικνύοντας την ανάγκη συνέχισης της πάλης και ένοπλα για την επίλυση όλων των ζητημάτων τους και όχι μονάχα αυτό του δρόμου»!
Ο ανταποκριτής του “Ριζοσπάστη” θεωρεί ότι αυτό που προκάλεσε την εξέγερση των φτωχών χωρικών ήταν η ΕΞΑΘΛΙΩΣΗ στην οποία έχουν περιέλθει, και το χάραγμα του δρόμου ήταν απλά μια ΑΦΟΡΜΗ για να ξεσπάσουν: “Οι φτωχοί χωριάτες της περιφέρειας όλης, όπως και παντού, ζουν κάτω απ’ τις πιο άθλιες συνθήκες. Τα προϊόντα τους πού ‘μεναν απούλητα τόσο καιρό, μόλις τα πούλησαν και δεν έχουν πεντάρα. Τους  τά κλεψαν οι έμποροι, ο ΑΣΟ, οι τοκογλύφοι κλπ. Σε λίγο θα πλακώσουν οι φοροεισπράχτορες με αποσπάσματα του “αρχιδημίου” Βενιζέλου και θα τους πουλάν τα έπιπλα τους για να εισπράξουν τους φόρους απ’ το προϊόν τους που δεν πρόκαναν να το δουν στα χέρια τους. Όλα αυτά πού’ χουν ρίξει στην Εξαθλίωση τους φτωχούς χωριάτες, προκάλεσαν την εξέγερσή τους. Το χάραγμα του δρόμου ήταν μια αφορμή -θα μπορούμε να πούμε- για να ξεσπάσουν”!
Τα Χριστούγεννα  του 1930 και η αρχή του νέου έτους, βρήκε τους φτωχούς αγρότες των χωριών της Βουφράδος  μέσα σε ένα κλίμα έντασης, πένθους και μιζέριας. Οι συνειρμοί που φέρνουν οι πασιφανείς ομοιότητες εκείνης της  σκληρής εποχής του Μεσοπολέμου -και σε σχέση με τις σημερινές συνεχώς μεταβαλλόμενες χαράξεις δρόμων- είναι διάχυτοι!
Στην κάτω φώτο το σχετικά πρόσφατο μνημείο πεσόντων: Το τέλος του 1930 και αρχή του 1931, βρήκε τους φτωχούς αγρότες των Βουφραδοχωρίων μέσα σε ένα κλίμα έντασης, πένθους και μιζέριας. Γι’ αυτό τον λόγο πιθανότατα, οι διηγήσεις  επηρεασμένες από τη χρονική απόσταση τοποθέτησαν στο επί του δρόμου μνημείο για τους δυο δολοφονηθέντες χωρικούς τα γεγονότα το 1931, αντί του 1930. Χωρίς αυτό να έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία! Το αναφέραμε απλά και κάποια στιγμή θα διορθωθεί. 



Έρευνα: Ηλίας Ε. Καραμπάτσος, συγγραφέας των βιβλίων: «Χίλια χωριά στη δίνη του χρόνου» και «Η σταφιδική εξέγερση του 1935 – Ο ατέρμονος Μεσοπόλεμος της αγροτιάς»
Το Γ' ΜΕΡΟΣ της έρευνας την Πέμπτη 4 Ιούλη 2019