Το Πουρνάρι που "είδε" την κήρυξη της επανάστασης στην Πυλία και "άκουσε" τα όπλα των επανασταστών τον Μάρτιο του 1821 | Οικισμός Μεσοχωρίου, Δήμος Πύλου Νέστορος

 

Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας

 1821 - 2021: Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης

 Δέντρα Ελευθερίας: Στο επετειακό ερευνητικό πρόγραμμα ο μνημειακός Πρίνος ή Πουρνάρι που "είδε" την κήρυξη της επανάστασης στην Πυλία και "άκουσε" τα όπλα των επανασταστών τον Μάρτιο του 1821 | Οικισμός Μεσοχωρίου, Δήμος Πύλου Νέστορος

Βιολογία: Το πουρνάρι ή πρίνος (επιστ. Δρυς η κοκκοφόρος, Quercus coccifera L.) είναι ένα είδος αείφυλλης σκληρόφυλλης δρυός με ευρεία εξάπλωση γύρω από τη Μεσόγειο. Θεωρείτε ένα από τα πιο ανθεκτικά είδη αφού παρά την ξύλευση (για καυσόξυλα) και/ή την βόσκηση αντέχει, παρόλα αυτά για τους παραπάνω λόγους συνήθως το βλέπουμε σε μορφή θάμνου. Η σφιχτή και αγκαθωτή του κώμη θεωρείτε ότι είναι μια εξέλιξη για την αυτοπροστασία του από την έντονη βόσκηση.

Ιστορία: Στο ιστορικό βυζαντινό εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (διατηρητέο αρχαίο μνημείο από το 1984) του 13ου αιώνα, που βρίσκεται ελάχιστα μέτρα από το μνημειακό πουρνάρι, στη σκιά του οποίου κάθισαν οι οπλαρχηγοί, κηρύχθηκε η επανάσταση στην Πυλία κατά το δεύτερο δεκαήμερο του Μαρτίου του 1821 (πιθανόν 19 ή 20 Μαρτίου) από τον Επίσκοπο Μεθώνης Γρηγόριο Παπαθεοδώρου ( (1770 - 1825), ο οποίος ευλόγησε τα όπλα των οπλαρχηγών και ύψωσε το λάβαρο της επανάστασης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, στην πετρόκτιστη οικία (ταβέρνα "Τρίχορδο") που βρίσκεται δίπλα από το αιωνόβιο δέντρο, υπάρχει ένα μοναδικό τεκμήριο ιστορίας. Πρόκειται για ένα ξύλινο κατάρτι, μήκους 12 μέτρων, από τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία που βυθίστηκαν κατά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (Οκτώβριος 1827).

Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ κατά την περιήγηση του στη Μεσσηνία (1815) μας πληροφορεί ότι, κάθε χρόνο γινόταν από τα λιμάνια της Πελοποννήσου εξαγωγή 1.500.000 οκάδων βελανιδιού στη Μασσαλία. Επίσης, από τα πουρνάρια κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, αλλά και προγενέστερα, συνέλεγαν το πριοκόκκι ή κερμέζι, που χρησίμευε ως κόκκινη βαφή για τα μαλλιά και τα μετάξια, ενώ δημιουργήται από ένα έντομο, κέρμης ο βαφικός (Cocus ilicis) όπως αποκαλείται, ο οποίος εκκολάπτει τα κόκκινα αυγά του στα νέα φύλλα του πουρναριού. Έτσι, οι χωρικοί συγκέντρωναν τους κόκκους προτού εκκολαφθούν τα αυγά, τους έβρεχαν με ξύδι ή κρασί και τους στέγνωναν στον ήλιο. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι, ο βαφικός κόκκος ήταν γνωστός από την αρχαιότητα καθώς υπάρχουν σχετικές αναφορές από το Θεόφραστο, το Διοσκουρίδη και τον Παυσανία.

Ο αείμνηστος Μεσσήνιος συγγραφέας και διευθυντής για πολλά έτη του περιοδικού «Ιθώμη» Πάνος Κοσμόπουλος σε μελέτη του (“Γεωργοοικονομικά ζητήματα Πυλίων στα Καποδιστριακά χρόνια”, Πρακτικά Γ' Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών - Αθήνα, 1987-1988) που αναφέρεται στην Καποδιστριακή περίοδο (1828 -1832) μας πληροφορεί για την εκμετάλλευση των βελανιδιών στη Μεσσηνία: «...πωλούσαν το κύπελλο του καρπού που είναι μεγάλο και φέρει παχιά, μακρά και πυκνά λέπια. Αυτά περιέχουν 40% τανίνη και εξάγεται με βιομηχανική απόσταξη εκχύλισμα χρήσιμο στη βυρσοδεψία και βαφική (δεψικό οξύ). Η εκμετάλλευση από τους κατοίκους γινόταν ως εξής: Από παράδοση είχαν μοιρασθεί τα δέντρα κατά οικογένειες, οι οποίες τις μέρες του Αυγούστου και Σεπτεμβρίου μάζευαν τα κύπελλα, τα συγκέντρωναν και ομαδικώς τα προωθούσαν στο εμπόριο»

* Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Κανελλόπουλο Παναγιώτη, στην ιδιοκτησία του οποίου ανήκει το μνημειακό δέντρο, για την φωτογραφική τεκμηρίωση καθώς και την αμέριστη βοήθειά του κατά την λήψη πλάνων από τη δημόσια τηλεόραση (ΕΡΤ 1) στο πλαίσιο σχετικού αφιερώματος στην επετειακή δράση.