Η Γιάλοβα με ξεναγό την Ορνιθολογική Εταιρεία
Ανάμεσα στα αρμυρίκια και τις καλαμιές, δίπλα σε αμάραντους, νεραγκούλες, σπαθόχορτα και κρητικά σφεντάμια, στα νερά της λιμνοθάλασσας της Γιάλοβας βρίσκουν καταφύγιο τα περισσότερα αποδημητικά πουλιά την εποχή της αναπαραγωγής τους, ταξιδεύοντας από τη βόρεια Ευρώπη στην Αφρική. Εδώ, με αρκετή υπομονή και διάθεση για παρατήρηση, μπορούμε να εντοπίσουμε 271 είδη πουλιών από τα συνολικά 335 που υπάρχουν στην Ελλάδα. Η περιοχή της Γιάλοβας είναι η μοναδική σε ολόκληρη την Ευρώπη όπου συναντάται το προστατευόμενο είδος του Αφρικανικού Χαμαιλέοντα, τον οποίο πιθανότατα έφεραν από την Αλεξάνδρεια οι Ρωμαίοι. Βάθους περίπου ενός μέτρου, η λιμνοθάλασσα έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 και κυριαρχεί σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο, απέναντι από τη νήσο Σφακτηρία και λίγα βήματα από την παραλία της Βοϊδοκοιλιάς με τις προστατευόμενες αμμοθίνες της.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 επιχειρήθηκε να αποξηρανθεί η λίμνη. Το σχέδιο, που τελικά δε στέφθηκε με επιτυχία λόγω των υπόγειων πηγών της λιμνοθάλασσας, μείωσε την αρχική επιφάνειά της στο ένα τρίτο, οδήγησε σε σημαντική αύξηση της αλατότητας του νερού και σε σταδιακή υποβάθμιση της περιοχής. Από τα τέλη του 1990 η περιοχή «ανακαλύφθηκε» και πάλι, έμφαση δόθηκε στο ρόλο της ως καταφύγιο μεταναστευτικών πουλιών, κινήσεις έγιναν για την προστασία της. Περίπου την ίδια εποχή, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ξεκίνησε τα προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στην περιοχή. Στο Παλιό Αντλιοστάσιο, ένα κτήριο που –εν τέλει- προσθέτει στη γοητεία του τοπίου της λίμνης-, συναντήσαμε τον υπεύθυνο ενημέρωσης και εθελοντών Πύλου της Ορνιθολογικής, Διονύση Παπαδάτο. Επίσης, μιλήσαμε με κάποιους από τους συνολικά δέκα εθελοντές που συμμετέχουν στα προγράμματα για τη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας.«Ευτυχώς που δεν προχώρησε η αποξήρανση!» λέω στον Διονύση Παπαδάτο, 27 ετών, με σπουδές στην Πολιτισμική Τεχνολογία και Επικοινωνία. Μαζί με τον Γιώργο Μανέα είναι οι δύο μόνιμοι εργαζόμενοι της Ορνιθολογικής στο χώρο. «Ευτυχώς», λέει, «γιατί αλλιώς λίγοι θα μιλούσαν σήμερα για τη Γιάλοβα».Κατά τη θερινή περίοδο, η Ορνιθολογική Εταιρεία διοργανώνει δύο οικοπεριηγήσεις την εβδομάδα στην περιοχή για τους επισκέπτες (κάθε Τετάρτη και Σάββατο, στις 7.00 μ.μ.). Ακολουθείται το τεχνητό (κατασκευασμένο από τη δεκαετία του ’50) μονοπάτι που χωρίζει τη λιμνοθάλασσα σχεδόν στα δύο, αλλά και φυσικά μονοπάτια. Η διαδρομή ολοκληρώνεται στον Πύργο Παρατήρησης. Εθελοντές της Ορνιθολογικής δίνουν στους επισκέπτες τις απαραίτητες πληροφορίες για την πανίδα και χλωρίδα της Γιάλοβας, ενώ γίνεται παρατήρηση πουλιών με τηλεσκόπια και κιάλια. Οι δράσεις της Ορνιθολογικής δε σταματούν όμως εδώ. Ο ρόλος της είναι, επίσης, προστατευτικός του υδροβιότοπου. Καταμετρούν και καταγράφουν την ορνιθοπανίδα, πραγματοποιούν μετρήσεις στα ύδατα για να διαπιστώνουν την κατάστασή τους, λειτουργούν ως μεσάζοντες για να πάνε τραυματισμένα πουλιά στην Αθήνα. «Η Ορνιθολογική είναι εδώ από το 1997, κάνοντας δράσεις και προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει το κοινό. Σημαντικό ρόλο σε όλη αυτή τη διαδικασία σίγουρα παίζει η τοπική κοινωνία», σημειώνει ο Διονύσης Παπαδάτος. «Το προσωπικό της Ορνιθολογικής, λόγω εξειδίκευσης στο αντικείμενο, μπορεί να δώσει κάποιες κατευθύνσεις. Θεωρώ όμως ότι όλοι μαζί μπορούμε να κάνουμε περισσότερα. Η Ορνιθολογική μόνη της δεν μπορεί να σώσει έναν τόπο. Όλοι μαζί, όμως, μπορούμε να κάνουμε μια προσπάθεια, ώστε να διατηρήσουμε αυτό το σημαντικό κομμάτι που μας αναλογεί ως ντόπιοι».Μου λέει πως κάποιες αυθαίρετες παρεμβάσεις έχουν υπάρξει, σε γενικές γραμμές όμως η λιμνοθάλασσα είναι σε καλή κατάσταση. Του αναφέρω αυτά που άκουσα από ντόπιους, για κυνηγούς που πυροβολούν εντός των ορίων της Natura. Το επιβεβαιώνει, χωρίς να θέλει να δώσει συνέχεια. Είδα μια καντίνα εντός του προστατευόμενου χώρου, σπίτια μέσα στη Natura («παλαιά κτίσματα που εν τω μεταξύ νομιμοποιήθηκαν»). Πριν περίπου ένα χρόνο ασυνείδητοι έκοψαν στρέμματα αγριοκέδρων και παραμένουν ασύλληπτοι. Ισοπέδωσαν αμμοθίνες, απαραίτητες για την ισορροπία της περιοχής. «Πιστεύω ότι το σημαντικότερο είναι η ενημέρωση», λέει ο κ. Παπαδάτος. «Δεν μπορώ, από τη θέση που βρίσκομαι, να αδικήσω κανέναν Έλληνα ούτε την ντόπια κοινωνία. Πιστεύω ότι αν ενημερωθεί ο κόσμος και καταλάβει ποια είναι η αξία της λιμνοθάλασσας, τότε θα υπάρχει αποτέλεσμα και στο πώς συμπεριφέρεται στο περιβάλλον, πώς μπορεί να το προσεγγίσει, τι να κάνει και πώς να προσφέρει στην όλη προσπάθεια. Ένας από τους στόχους είναι αυτός: Να ξεκινήσει μια διαδικασία, ειδικά από και για τους πιο νέους, ώστε αρχικά να γνωρίσουν και στη συνέχεια να μιλήσουν για το οικοσύστημα της περιοχής μας. Να αλλάξουμε λίγο τον τρόπο σκέψης μας από τη νεαρή ηλικία και να μπορέσουμε να εκφραστούμε μέσα από δράσεις, στη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας και σε άλλες προστατευόμενες περιοχές Natura 2000». Εθελοντές έρχονται στη λιμνοθάλασσα από ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και από άλλες ηπείρους. Με το χρόνο, μου λέει ο Διονύσης Παπαδάτος, αυξάνει ο αριθμός των Ελλήνων που προσφέρουν εργασία στην Ορνιθολογική. «Είναι σημαντικό για εμάς να συμμετέχουν Έλληνες εθελοντές, γιατί αυτοί ούτως ή άλλως θα μείνουν στη χώρα και θα επικοινωνήσουν, θα ευαισθητοποιήσουν για τη λιμνοθάλασσα», σημειώνει. Όριο ηλικίας δεν υπάρχει. Οι περισσότεροι εθελοντές είναι νέοι, αλλά και άνθρωποι μεγαλύτερων ηλικιών εκδηλώνουν ενδιαφέρον. «Φέτος είχαμε έναν εθελοντή σαράντα χρονών, ο οποίος μας βοήθησε πάρα πολύ», λέει ο Διονύσης Παπαδάτος. Ούτε ιδιαίτερες γνώσεις για τα περιβαλλοντικά χρειάζονται αναγκαστικά. Αυτή τη στιγμή, στη Γιάλοβα εργάζονται δέκα εθελοντές, από την Ελλάδα, την Αγγλία, τη Γερμανία, την Ισπανία, τη Γαλλία. Ο Γάλλος Βίκτωρ, 22 ετών, έρχεται στη χώρα μας για πρώτη φορά. Είναι σπουδαστής Γεωγραφίας. Δηλώνει ενθουσιασμένος.«Βρισκόμαστε εδώ με το πρόγραμμα GIS (Georgaphical Information System) για να χαρτογραφήσουμε αναλυτικά την περιοχή. Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα που ευελπιστούμε να εφαρμοστεί και στην υπόλοιπη Ελλάδα», μου λέει.Η 24χρονη Τζουλί, επίσης από τη Γαλλία, εργάζεται στο ίδιο πρόγραμμα εδώ και τρεις μήνες. Θα παραμείνει συνολικά τέσσερις μήνες στη χώρα μας. «Η προσαρμογή ήταν λίγο δύσκολη», λέει, «κυρίως γιατί στην Ελλάδα είναι διαφορετικός ο τρόπος που εργάζονται οι άνθρωποι. Από τη στιγμή που προσαρμοστήκαμε, όμως, η ενασχόληση έχει μόνο ενδιαφέροντα στοιχεία να προσφέρει. Είμαστε μια πολύ ωραία και ενδιαφέρουσα ομάδα εργασίας. Σκεφτόμαστε να έρθουμε και του χρόνου». Για πρώτη φορά φέτος το εθελοντικό πρόγραμμα θα εφαρμοστεί και το χειμώνα. Ενημερωτικές δράσεις και περιηγήσεις θα γίνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Ο ήλιος έχει πέσει και ο Διονύσης Παπαδάτος με προσκαλεί σε μια κλασική οικοπεριήγηση στη λιμνοθάλασσα. Στο δρόμο μας για το παρατηρητήριο, είδαμε ερωδιούς, λευκοτσικνιάδες και σταχτοτσικνιάδες, καλαμοκανάδες, θαλασσοσφυριχτές, πρασινοκέφαλες πάπιες, κάποιους από τους θερινούς «κατοίκους» της λιμνοθάλασσας. Με έκδηλη αγάπη για το έργο που έχει αναλάβει, ο νέος άντρας μού μίλησε για την εποχή του Αντλιοστασίου, για το πώς έγινε εκτροπή των δύο ποταμών, του Τυφλομύτη και του Ξηρολάγκαδου, του πρώτου στο Ναυαρίνο και του δεύτερου στη Βοϊδοκοιλιά. Μου ζήτησε να μην κάνω τον Χαμαιλέοντα μεγάλο «πρωταγωνιστή», γιατί επισκέπτες έρχονται και ανασκαλεύουν τα καλάμια για να τον βρουν, ενοχλώντας και τα υπόλοιπα πουλιά. Μου διηγήθηκε πώς πρόσφατα διασώθηκε ένα τραυματισμένο φλαμίνγκο και εστάλη στην Αθήνα. Αναφέρθηκε στον Τάφο του Θρασυμίδη, στη σπηλιά του Νέστορα, στο αρχαιολογικό ενδιαφέρον της περιοχής. Μου έδωσε τα κιάλια και, από το ύψος του παρατηρητηρίου, είδα πουλιά σε μαγευτικούς χορούς, ζώα που δεν είχα άλλοτε αντικρίσει. Απόλαυσα το ηλιοβασίλεμα, πίσω από τη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας.
Σ.σ. ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ – ΑΠΟΨΗ ΣΕ ΜΟΝΟΣΤΗΛΟ
Εθελοντής ή κορόιδο;
Στην Ελλάδα, ο εθελοντισμός είναι μια παρεξηγημένη έννοια. Τις εθελοντικές δράσεις δεν τις συνδέουμε με την προσφορά, αλλά με το «τζάμπα». Οι εθελοντές δεν είναι άνθρωποι που συμβάλλουν στην επίτευξη ενός ευγενούς σκοπού, αλλά μάλλον… κορόιδα. Τοποθετούμε την ταμπέλα «εθελοντής» όπου μας βολεύει, όχι εκεί όπου τα θεμέλια της δράσης είναι υπεράνω χρημάτων, αλλά σε ό,τι δεν έχουμε τα φράγκα να υποστηρίξουμε. Βλέπουμε Δήμους να ζητούν εθελοντές ακόμα και για… μερεμέτια. Φορείς να ξοδεύουν χιλιάδες ευρώ για διοργανώσεις και να ζητούν εθελοντές – ταξιθέτες. Είναι large σε όλα, εκτός από το ξύγκι που θέλουν να βγάλουν από τη μύγα του εθελοντισμού!Στις περισσότερες χώρες της κεντρικής Ευρώπης, ο εθελοντισμός είναι πρακτική που έχει γίνει συνείδηση. Οι πολίτες είναι εκπαιδευμένοι στην εθελοντική προσφορά. Ξέρουν να ξεχωρίζουν τους σκοπούς που όντως σηκώνουν εθελοντισμό από… τις μαϊμούδες. Αναγνωρίζουν την αναφορά και τη σημασία συγκεκριμένων πράξεων στην ποιότητα και το προφίλ της κοινωνίας τους και τις στηρίζουν. Οι μαθητές και φοιτητές ενημερώνονται για τα ευρωπαϊκά εθελοντικά προγράμματα και τα εκπαιδευτικά τους συστήματα ενθαρρύνουν τους νέους προς αυτή την κατεύθυνση. Δε «διαφημίζουν» τις δράσεις ως «απλήρωτη δουλειά», αλλά ως ευκαιρίες που θα καταγραφούν στο βιογραφικό τους σημείωμα και θα προσθέσουν πόντους στη μελλοντική καριέρα τους. Στη χώρα μας, μόλις τελευταία αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε την έννοια του εθελοντισμού. Μας άφησε μια μάλλον πικρή γεύση, μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες - όπου εκδηλώθηκε το πρώτο μαζικό κύμα εθελοντών-, οι οποίοι μπορεί να ήταν επιτυχημένοι ως διοργάνωση, αλλά μας φόρτωσαν χρέη που σήμερα καλούμαστε να πληρώσουμε. Οι μαθητές και φοιτητές σπάνια ενθαρρύνονται να συμμετάσχουν σε ευρωπαϊκά εθελοντικά προγράμματα. Οι γονείς δύσκολα δέχονται να ανοίξουν την πόρτα στα παιδιά τους προς το εξωτερικό, έστω για την εμπειρία. Τα σχολεία κατευθύνουν τους μαθητές μόνο σε συμμετοχές σε διαγωνισμούς, που θα φέρουν το σχολείο –και το φροντιστήριο- για λίγο στο προσκήνιο. Στην Ελλάδα δεν είχαμε ούτε έχουμε εθελοντική παιδεία. Ευχάριστες εξαιρέσεις ευτυχώς υπάρχουν. Οι νεότερες γενιές είναι και πιο υποψιασμένες και πιο ανοιχτές. Κινήσεις όπως το Κέντρο Νέων Καλαμάτας και το πρόγραμμα εθελοντών της Ορνιθολογικής Εταιρείας στη Γιάλοβα είναι τέτοια παραδείγματα. Ούτε νεοελληνικές αρπαχτές, ούτε μερεμέτια.
Της Γεωργίας Οικονομοπούλου