Κυριακή 6 Δεκεμβρίου 2015

Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης: «Ενωμένοι στην Πολυμορφία»






Τα θεμέλια του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού και των αξιών, όπως η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η φιλοσοφία, οι τέχνες και η επιστήμη, τέθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες και ακολουθήθηκαν από τους Ρωμαίους.
Στη συνέχεια η διάδοση του Χριστιανισμού σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο επέτρεψαν την ομοιόμορφη σταθεροποίηση των ίδιων αξιών στην Ευρώπη, ακόμη και αν, με τον καιρό, πολλές αντιθέσεις και διαιρέσεις εξελίχθηκαν. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός μετατραπεί σε ένα πολύ σύνθετο φαινόμενο στο οποίο ο ανθρωπισμός, ο ορθολογικός τρόπος ζωής, η λογική σκέψη, τα πειράματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, η δημοκρατία και η επαναστάσεις, εξελίχθηκαν.
Παράλληλα, μέσα από τους αιώνες πολέμων μεταξύ διαφορετικών ομάδων, εθνοτήτων και κοινωνιών και τη συνεχή κυριαρχία και τις εισβολές από πολλές περιοχές της ηπείρου, δημιουργήθηκε κατά ένα τρόπο ένα διττό πλαίσιο. Ενα πλαίσιο που από τη μια πλευρά επέτρεψε την εξάπλωση των κοινών αξιών, αλλά, από την άλλη πλευρά δημιούργησε μια έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών.
Ετσι, σήμερα, όταν μιλάμε για ευρωπαϊκό πολιτισμό εννοούμε πραγματικά μια προσωπική αίσθηση παρά ένα αντικειμενικό φαινόμενο. Πολλοί άνθρωποι δεν συμφωνούν με την ιδέα ότι στην Ευρώπη υπάρχει ένας μοναδικός πολιτισμός, αλλά στην πραγματικότητα πρέπει να παραδεχτούμε ότι όλοι έχουν κάποια κοινά στοιχεία που συνδέονται μεταξύ τους, όπως οι γλώσσες, οι θρησκείες και οι παραδόσεις.  Ταυτόχρονα, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι σε πολλές χώρες ή περιοχές της ηπείρου μας υπάρχουν πολλές διαφορές και διακρίσεις.
Ομως, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.) στο εσωτερικό της, η θετική της επίδραση παραμένει αμείωτη στο εξωτερικό της, έλκοντας και άλλα ευρωπαϊκά κράτη να συμμετάσχουν στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Ετσι φτάνουμε επιτέλους σε ένα σημαντικό σημείο, γιατί η βάση της ευρωπαϊκής συνεργασίας της Ε.Ε. έχει οικοδομηθεί πάνω στην ιδέα ότι είμαστε διαφορετικοί, αλλά θα μπορούσαμε να δούμε όλες τις διαφορές μας, υπό το πρίσμα μιας εναλλακτικής άποψης του ίδιου του πολιτισμού.
Για το λόγο αυτό, η ευρωπαϊκή αρχή «Ενωμένοι στην Πολυμορφία» στόχο έχει να ευαισθητοποιήσει τους Ευρωπαίους πολίτες, σε ένα πλαίσιο συνεργασίας που αποκλείει κάθε είδους ρατσισμού και προκαταλήψεων. Πρόσφατα πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανακάλυψαν εκ νέου μια ισχυρή αίσθηση του εθνικισμού. Ισως αυτό είναι απλά ένα αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, ή είναι απλώς μια φυσική εξέλιξη των ανθρώπινων ιδεών, ως αποτέλεσμα μιας ισχυρότερης κοινωνικοπολιτικής ολοκλήρωσης. Παράλληλα, είναι βέβαιο ότι οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να καταναλώνουν προϊόντα και να αγοράζουν αντικείμενα που παράγονται στη χώρα τους, προϊόντα με εθνικές σημαίες και συνθήματα και οι πολιτικοί ηγέτες επιδιώκουν να προωθούν ενέργειες με στόχο να επωφεληθούν οι δικές τους χώρες εις βάρος του συνόλου της Ε.Ε.
Ετσι με τον τρόπο αυτό ο εθνικισμός αρνείται την παρουσία των κοινών στοιχείων και των χαρακτηριστικών μεταξύ των Ευρωπαίων.  Πιθανώς, βέβαια, ο εθνικισμός είναι σημαντικό να δημιουργήσει ένα θετικό συναίσθημα σε μια δύσκολη στιγμή μιας χώρας, αλλά πάρα πολλά αρνητικά ιστορικά γεγονότα έχουν την ρίζα τους στην ιδέα του εθνικισμού. Για το λόγο αυτό οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να καταλάβουν ότι κάθε πλεόνασμα του εθνικισμού θα μπορούσε να είναι επικίνδυνο, τόσο για το μέλλον του κάθε ξεχωριστού κράτους-μέλους της Ε.Ε., όσο και για το μέλλον της ίδιας της Ε.Ε. Αλλά και μια ακραία ιδέα του ευρωπαϊσμού θα μπορούσε να είναι επικίνδυνη, όπως για παράδειγμα για όλους εκείνους τους ανθρώπους που αρχικά δεν είχαν γεννηθεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο ή απλά ζούσαν σε άλλες χώρες που δεν είναι μέλη της Ε.Ε., όπως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Ετσι είμαστε όλοι υπεύθυνοι για το μέλλον της Ευρώπης και πρέπει να αποφασίσουμε αν θέλουμε πραγματικά να βελτιώσουμε τις διαδικασίες εμβάθυνσης και ολοκλήρωσης της Ε.Ε.
Για το λόγο αυτό, ίσως θα πρέπει να επιδιώξουμε και να ζητήσουμε οι πολιτικοί μας να επενδύσουν περισσότερα χρήματα και προσπάθειες για την υποτροφία και τη διάδοση της εκπαίδευσης και της έρευνας, καθώς αυτός είναι ο μόνος τρόπος για την καταπολέμηση της άγνοιας, του λαϊκισμού και του εθνικισμού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο πολιτισμός θα μπορούσε πραγματικά να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο προς την διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ώστε να βελτιωθεί η πολιτιστική συνεργασία και να δοθεί η δυνατότητα στους ευρωπαίους πολίτες να ανακαλύψουν διαφορετικές πτυχές και χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής ηπείρου και του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ετσι μόνο όταν οι Ευρωπαίοι πολίτες, από κάθε γωνιά της ηπείρου, κατανοήσουν τη σημασία της διατήρησης και του σεβασμού των διάφορων πτυχών του ευρωπαϊκού πολιτισμού, θα είναι δυνατόν να μιλάμε για μια Ευρώπη και έναν πολιτισμό.
Μέσα σε αυτό το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι ο θεσμός της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης» της Ε.Ε., ως πολιτισμικό μοντέλο ανάδειξης της πολυμορφίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα «νέο» καλό σημείο εκκίνησης, θεωρώντας ότι, εν τη γενέσει του, ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης έχει σχεδιαστεί ώστε να συμβάλει στην όλο και στενότερη αλληλοκατανόηση, συνεργασία και συνένωση των λαών της Ευρώπης, σεβόμενος την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους.
Ταυτόχρονα, βάση του νέου σχεδιασμού του, ο θεσμός επιδιώκει να προβάλει την κοινή πολιτιστική κληρονομιά, αποσκοπώντας στην ενίσχυση της διαπολιτισμικότητας και στην αύξηση της ευαισθητοποίησης ως προς την αξία της πολιτισμικής πολυμορφίας σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Παράλληλα, ο θεσμός στόχο έχει να αναδείξει τον πλούτο και την πολυμορφία των ευρωπαϊκών πολιτισμών και τις κοινές πτυχές των εν λόγω πολιτισμών, καθώς και να προαγάγει τη βαθύτερη αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών. Τέλος, οι πόλεις που φέρουν τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης προσέθεσαν σταδιακά και μια νέα διάσταση, αξιοποιώντας τον αντίκτυπο μόχλευσης που έχει ο τίτλος, για να προωθήσουν τη γενικότερη ανάπτυξή τους βάσει των στρατηγικών και των προτεραιοτήτων τους.
Βέβαια όλα αυτά τα δομικά στοιχεία που αποτελούν τον πυρήνα του εν λόγω θεσμού δεν είναι πάντα βέβαιο ότι θα αφομοιωθούν και θα εφαρμοσθούν από τις πόλεις που φέρουν τον τίτλο, καθώς τα νέα κριτήρια επιλογής (δηλαδή η συνεισφορά στην μακροπρόθεσμη πολιτιστική στρατηγική, η ευρωπαϊκή διάσταση, το πολιτιστικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο, η ικανότητα υλοποίησης, η προβολή και τέλος η διοίκηση), που αφορούν τις υποψήφιες ευρωπαϊκές πόλεις για την χρονική περίοδο 2020-2033 και απαιτούνται για να εξασφαλίσει μια πόλη τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, δεν ερμηνεύονται και δεν υλοποιούνται πάντα στη βάση του αρχικού δομικού σχεδιασμού της Ε.Ε.
Ετσι, εάν και ο θεσμός τόσο στην σύλληψη του όσο και στον σχεδιασμό του έχει ουσιαστικά θετικά στοιχεία, σε επίπεδο εφαρμογής δεν έχουν επιτευχθεί πάντα οι αρχικοί δομικοί στόχοι. Ισως και για αυτό το λόγο η Ε.Ε. κάνοντας την αποτίμηση των 30 ετών από την εφαρμογή του θεσμού (1985-2015) και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του, προβαίνει σε διορθωτικές δομικές αλλαγές που θα τεθούν σε ισχύ μετά το 2020, ώστε ο θεσμός να καταφέρει να επιτύχει τους νέους ανανεωμένους στόχους. Ετσι οι νέοι στόχοι του θεσμού εστιάζουν, κυρίως, στο να διασφαλισθεί και να προωθηθεί η πολυμορφία των πολιτισμών στην Ευρώπη και να επισημανθούν τα κοινά στοιχεία τους, καθώς και να τονωθεί το αίσθημα των πολιτών ότι ανήκουν σε έναν κοινό πολιτισμικό χώρο και στο να ενταθεί η συμβολή του πολιτισμού στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη των πόλεων σύμφωνα με τις αντίστοιχες στρατηγικές και προτεραιότητές τους. Παράλληλα επιδιώκεται να ενισχυθεί το εύρος, η πολυμορφία και η ευρωπαϊκή διάσταση της πολιτιστικής προσφοράς στις πόλεις, μεταξύ άλλων, μέσω της διακρατικής συνεργασίας, να διευρυνθεί η πρόσβαση και η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες, να ενισχυθούν οι δυνατότητες του πολιτιστικού τομέα και οι δεσμοί του με άλλους τομείς και τέλος να αναβαθμισθεί η διεθνής εικόνα των πόλεων μέσω του πολιτισμού.
Τέλος, ίσως αξίζει να σημειώσουμε, ότι, ανεξάρτητα από την οπτική γωνία που προσεγγίζει κανείς την δομή της Ε.Ε., δηλαδή εάν ταυτίζεται περισσότερο με την ομοσπονδιακή προοπτική της ή αν αρκείται στην διακρατική προσέγγιση μεταξύ των κρατών-μελών της, όλοι θα συμφωνήσουν ότι οι πολιτισμικοί θεσμοί της Ε.Ε., όπως ο σημαντικός θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, αποτελούν τον καταλυτικό παράγοντα για την καλύτερη κατανόηση, αλληλεπίδραση και ώσμωση των λαών της Ευρώπης, τόσο κατά την διαδικασία της ευρωπαϊκής διεύρυνσης, εμβάθυνσης και ολοκλήρωσης όσο και στα πλαίσια της διακρατικής συνεργασίας και γειτνίασης.

Δημοσθένης Κορδός
Υποψήφιος Διδάκτωρ του Τμήματος
Ιστορίας, Αρχαιολογίας και
Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών
του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου