Ευκαιρίες ανάπτυξης Θρησκευτικού και Προσκυνηματικού τουρισμού στην Περιφέρεια Πελοποννήσου

Πέμ, 23/05/2013 

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ (εφεξής ΘΤΠΤ): Ως θρησκευτικός τουρισμός ή/και προσκυνηματικός τουρισμός (ή θρησκευτική περιήγηση) είναι οι τουριστικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τις επισκέψεις τουριστών σε μνημεία, χώρους θρησκευτικής σημασίας και σε συναφείς εκδηλώσεις θρησκευτικού περιεχομένου.

Ο ΘΤΠΤ περιέχει αυτόνομο και συμπληρωματικό περιεχόμενο: 1. Προσκυνητές τουρίστες με θρησκευτικό κίνητρο που μεταβαίνουν σε μία περιοχή αποκλειστικά για την επίσκεψη στο θρησκευτικό χώρο 2. Τουρίστες που συνδυάζουν το ταξίδι τους με άλλες τουριστικές δραστηριότητες. Οι ιεροί τόποι και οι επίσημες θρησκευτικές εορτές αποτελούν τουριστικούς προορισμούς δημιουργώντας ιδιαίτερη ελκυστικότητα για ορισμένες περιοχές (όπως είναι η ευνοημένη Περιφέρεια Πελοποννήσου). Το προσκύνημα αποτελεί κίνητρο μετακίνησης των ανθρώπων που ευνοεί τη δημιουργία τουριστικού ρεύματος. Η ελκυστικότητα συνδέεται με τη θρησκευτική ή την ιστορική αξία των ναών και των εκκλησιών, με θρησκευτικές γιορτές, με ιστορικά γεγονότα και με άλλες θρησκευτικές εκδηλώσεις σε συνδυασμό με  τα χαρακτηριστικά του τοπίου, την αρχιτεκτονική του υπάρχοντος οικιστικού περιβάλλοντος και γενικότερα την ποιότητα της τοπικής ανθρωπογενούς δραστηριότητας. Η θρησκευτική αρχιτεκτονική και χωροταξία που επηρεάζουν σημαντικά τις θρησκευτικές τουριστικές ροές είναι: (α) κτίσματα που διατηρούν ή έχουν χάσει τη θρησκευτική τους λειτουργία, (β) κτίσματα με ιστορικό, θρησκευτικό, αισθητικό ή αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον τα οποία είναι χωροθετημένα σε ειδυλλιακά τοπία, (γ) κτίρια με θρησκευτικό χαρακτήρα όπως μοναστήρια, ασκητήρια, θρησκευτικές σχολές, βιβλιοθήκες κ.λπ. όπου πολλές φορές πραγματοποιούνται συνέδρια με θρησκευτικό περιεχόμενο, και (δ) κτίρια που χρησιμοποιούνται ως μουσεία ή εκθεσιακοί χώροι όπου εκτίθενται θρησκευτικά κειμήλια. Πολλές φορές τα θρησκευτικά μνημεία φιλοξενούν θρησκευτικές ή άλλες συναφείς πολιτιστικές και εορταστικές εκδηλώσεις με θρησκευτικές αναφορές που προσελκύουν το θρησκευτικό ή το γενικότερο ενδιαφέρον το οποίο, εξαιτίας της υψηλής πνευματικότητας που αποπνέουν οι εκδηλώσεις, καθιστά τις περιοχές ελκυστικές για κάθε επισκέπτη ανεξαρτήτως θρησκείας με αποτέλεσμα την όσμωση του θρησκευτικού με τον πολιτισμικό χαρακτήρα του αξιοθέατου.

ΔΙΚΤΥΩΣΗ (CLUSTERING) ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ: Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται τουριστικό ρεύμα το οποίο προσεγγίζει τη θρησκεία ως στοιχείο πολιτισμού που εντάσσεται στον πολιτιστικό και πολιτισμικό τουρισμό, δηλαδή, σε μια από τις κατηγορίες Θεματικού, Ειδικού και Εναλλακτικού Τουρισμού. Τούτο οδηγεί σε εγχειρήματα για τη διασύνδεση και τη δικτύωση του ΘΤΠΤ με τα άλλα πολιτιστικά, πολιτισμικά και θεματικά δρώμενα μιας χωρικής ενότητας είτε πρόκειται για σημειακές και στενές δράσεις περιορισμένης χωρικής εμβέλειας είτε για υπερτοπικές δράσεις εκτεταμένης χωρικής εμβέλειας στις οποίες μπορούν να συμπεριληφθούν «πολιτιστικές/θρησκευτικές διαδρομές» (π.χ. Αποστόλου Παύλου, κ.λπ. που συνδέουν υλικά και άυλα πολιτιστικά αγαθά σε ένα κοινό χωρικό και λειτουργικό σύστημα διάδρασης) καθώς η και σύζευξη με τους άλλους κλάδους της χωρικής δραστηριότητας λ.χ. αγρο-τροφική οικονομία, μνημεία της αρχαιότητας, μυθολογία, μουσεία, τέχνες, φύση, οικολογία, εκπαίδευση, νέες τεχνολογίες, κ.λπ.

ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Ο ΘΤΠΤ έχει τεράστια σημασία από το γεγονός ότι η Χριστιανική Ορθόδοξη Θρησκευτικότητα είναι σύμφυτη του Ανθρωπισμού, της Αλληλεγγύης, της Συναλληλίας, της Παιδείας και της Ελπίδας. Είναι διαλεκτικά συνδεδεμένη με τον Ελληνισμό, την Ελευθερία και τον Πατριωτισμό. Μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια αμυντικών μηχανισμών και διεργασιών αξιακής ανάτασης για την αντιμετώπιση της μακρόχρονης πολυθεματικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα (αξιακή, θεσμική, δικαιική, συνταγματική, ανθρωπιστική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική, περιβαλλοντική, κ.λπ.).

ΕΥΝΟΪΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ ΓΙΑ ΘΤΠΤ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: 1. Ο ΘΤΠΤ αποτελεί ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο κλάδο του Τουρισμού της χώρας για τον οποίο προβλέπεται αίσιο μέλλον (βλ. Έκθεση McKinsey 2010, Έκθεση ΙΟΒΕ 2012, Μελέτες ΣΕΤΕ, κ.λπ.) 2. Το ίδιο και σε επίπεδο αναφοράς της Περιφέρειας Πελοποννήσου (βλ. Ολοκληρωμένος Στρατηγικός και Επιχειρησιακός Σχεδιασμός, Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα το οποίο είναι tailor made για ΘΤΠΤ  στις απομονωμένες και λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της Περιφέρειας (λ.χ. ορεινές περιοχές), Στρατηγική Τουριστικής Ανάπτυξης, Στρατηγική Τουριστικής Προβολής, Εξειδικευμένες Θεματικές Πολιτικές Τουρισμού και Πολιτισμού, Πολιτική Πολιτιστικών Διαδρομών και Clustering, Στρατηγική Γενικού Πλαισίου Συνθηκών και Υποδομών για την Περιφερειακή Ανάπτυξη, Χαρτοφυλάκιο Τουριστικών Προορισμών και Τουριστικού Προϊόντος, Πολιτική Εξωστρέφειας, Place Marketing και Branding, Ψηφιακοποίηση Πολιτισμού/Τουρισμού και 3D Animation, Διαλειτουργικά και Πολύτροπα Δίκτυα Μεταφορών, Πολιτική Προσέλκυσης Τουριστικών Επενδύσεων, Πίνακες Ενδοπεριφερειακών και Διαπεριφερειακών Εισροών – Εκροών και Πολλαπλασιαστικών Συντελεστών, κ.λπ.) 3. Από εκτιμήσεις του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), οι ξένοι τουρίστες θα υπερβούν για το 2013 τα 17 εκατομμύρια 4.  Συνεχώς διευρύνεται ο αριθμός των «ομάδων στόχων του ΘΤΠΤ» που είναι οι τουρίστες από τα «ομόδοξα» κράτη και η πολυπληθής «ομογένεια» (διεθνής τουρισμός) καθώς και οι θρησκευόμενοι από την Ελλάδα (εγχώριος τουρισμός). Υπολογίζεται ότι μόνον οι εγχώριοι τουρίστες επισκέπτες θρησκευτικών μνημείων υπερβαίνουν τις 300.000 κάθε χρόνο. Είναι νομοτελειακά αναπόφευκτο, η αύξηση του θρησκευτικού τουρισμού να επιφέρει «ανταγωνισμό μεταξύ των προορισμών ΘΤΠΤ» όχι μόνο στα Βαλκάνια, στην Ανατολική Ευρώπη και στον ευρύτερο Νοτιοανατολικό Χώρο της Μεσογείου αλλά και σε αυτή τούτη την Ελλάδα αφού όλοι οι Περιφερειακές Ενότητες διαθέτουν μεγάλο αριθμό προσκυνημάτων. Υπάρχει  επί τούτου Μελέτη του ΕΟΤ (2005) για όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με τη Μελέτη και από πλευράς αριθμού και πυκνότητας προσκυνημάτων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, πρώτη είναι η Κορινθία. Ακολουθούν κατά φθίνουσα σειρά η Αρκαδία, η Μεσσηνία, η Λακωνία και η Αργολίδα. 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΘΤΠΤ: Όλες οι μορφές ΘΤΠΤ εμπίπτουν στο πεδίο των Αξιών και των Αρχών, στη Στρατηγική και στις Πολιτικές της ΕΕ όπου, βάσει του πρωτογενούς δικαίου των Συνθηκών και του παράγωγου δικαίου, ενισχύονται μέσω των Ευρωπαϊκών Π/Υ και των Διαρθρωτικών Ταμείων όλες οι δράσεις για τον Πολιτισμό και την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Άλλωστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή  διαθέτει Επίτροπο Εκπαίδευσης, Πολιτισμού, Πολυγλωσσίας και Νεολαίας που είναι η Κυπρία κ. Ανδρούλα Βασιλείου. Υπενθυμίζεται ότι η ΕΕ είναι μια εθελουσία ένωση κρατών όπου διασφαλίζεται η εθνική ταυτότητα, η ιδιοσυστασία και η πολιτισμική ιδιαιτερότητα κάθε κράτους μέλους με συστράτευση και ολιστική στόχευση την ευρωπαϊκή ταυτότητα και τη διάχυση του πολιτισμού σε όλο τον κόσμο. Από την εποχή των ΜΟΠ, διαμέσου των Α΄,Β΄,Γ΄ΚΠΣ, σήμερα του ΕΣΠΑ 2007-2013 και στο εγγύς μέλλον του ΚΣΠ (Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο)/ΣΕΣ(Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης)  2014-2020 με έμφαση στην Έξυπνη Εξειδίκευση, η Ελλάδα ήταν και θα συνεχίσει να είναι μια «χρηματοδοτικά ευνοημένη χώρα καθαρών απολήψεων στο δούναι και λαβείν από τους πολυετείς Ευρωπαϊκούς Π/Υ» μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται όλες οι δράσεις για το δίπολο Πολιτισμός-Τουρισμός. Πρόκειται για εύνοια που γίνεται ακόμη μεγαλύτερη αν αναλογιστεί κανείς τα απύθμενα ποσά των καθαρών πόρων που έλαβε η χώρα διαμέσου των Ερευνητικών και των Ανταγωνιστικών Προγραμμάτων, των Προγραμμάτων Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών, των Προγραμμάτων Εδαφικής Συνεργασίας και των λοιπών προγραμμάτων που εξυπηρετούν τις Εξωτερικές Σχέσεις και τις Θεματικές Πολιτικές της ΕΕ (λ.χ. Ευρωμεσογειακή Συνεργασία, Προενταξιακή Ενίσχυση, Πολιτική Προστασία, Δίκτυα Παράκτιων Ευρωπαϊκών Περιφερειών, Διακρατικά Προγράμματα Συνεργασίας Πολιτιστικών Διαδρομών, κ.λπ.). Εξίσου σημαντικοί πόροι προήλθαν και θα συνεχίζουν να παρέχονται από τη Διεθνή Κοινότητα. Για παράδειγμα: UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), ICOMOS (International Council on Monuments and Sites), Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, κ.λπ. Πηγές ενίσχυσης μπορούν να βρεθούν μεσω συνεργιών με ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις), διαμέσου των Προγραμμάτων Εταιρικής Ευθύνης των Επιχειρήσεων καθώς και από χορηγίες. Πέραν από τις χρηματοδοτήσεις και τις συγχρηματοδοτήσεις, ευκαιρίες παρουσιάζονται από τους νέους χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το ΕΤΕΑΝ (Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξης)/ΠΤΕ (Περιφερειακό Ταμείο Επιχειρηματικότητας), τις ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα), κ.λπ.

ΣΥΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑ ΚΙΝΕΙ: Τα παραπάνω δίνουν σε όλους τους «δικαιούχους» την ευκαιρία να ενταχθούν σε προγράμματα ΘΤΠΤ. Προς τούτο αρκεί οι καινοτόμες, νεωτερικές και ρηξικέλευθες επενδύσεις που σκοπεύουν να πραγματώσουν να είναι άρτιες και ολοκληρωμένες. Να είναι επιλέξιμες και ώριμες.  Να  στηρίζονται σε ποιοτικές και σε ποσοτικές τεκμηριώσεις που να προέρχονται από αξιόπιστες Οικονομοτεχνικές Μελέτες επικουρούμενες από έγκυρους Επιχειρησιακούς και Προγραμματικούς Σχεδιασμούς. Για να υπάρχει αυξημένη πιθανότητα επιτυχίας, θα πρέπει να υποστηρίζονται από κατάλληλες συνοδευτικές μελέτες, λ.χ. Εξειδικευμένες επιστημονικο-τεχνολογικές και τεχνικές μελέτες, γεωχωρικά δεδομένα της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών, συγκριτικές αξιολογήσεις, αναλύσεις χάσματος, αναλύσεις PEST (Political, Economical, Social, Technological) και SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threads), εκτιμήσεις Τουριστικού Χαρτοφυλακίου λ.χ. κατά τη μέθοδο BCG (Bolton Consulting Group) ή εκτιμήσεις Ανταγωνιστικού Αποτελέσματος κατά Porter στο πλαίσιο επικαιροποιημένων Στατιστικών Δεδομένων και Ερευνών Αγοράς συμπεριλαμβανομένης και της έρευνας Focus Group (των ειδικών επί του θέματος). Ο σχεδιασμός θα πρέπει να συμπληρώνεται από Μελέτες Στρατηγικής και Πολιτικών Προβολής στο πλαίσιο ad hoc Σχεδίων Μάρκετινγκ οι οποίες, πέραν από τα στερεότυπα και τις δράσεις ρουτίνας, θα πρέπει να αξιοποιούν και τις ευκαιρίες που παρέχονται από τα social media networks, την ψηφιακοποίηση, το 3D animation, κ.λπ.  Με τη λογική ότι «Δει δη χρημάτων και άνευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων» (Δημοσθένης Α΄ Ολυνθιακός), τα προαναφερθέντα συνιστούν την ικανή και την αναγκαία συνθήκη για να μπορέσουν οι δικαιούχοι ΘΤΠΤ να πραγματώσουν το σκοπό τους.

Η «ΕΚ ΤΩΝ ΩΝ ΟΥΚ ΑΝΕΥ» ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ: Ο ΘΤΠΤ δεν είναι «rooms to let». Δεν έχει σχέση με τα στερεότυπα των 3”S” (Sun, Sea, Sand) και τα απαξιωμένα πρότυπα του τουριστικού καταναλωτισμού. Δεν επιδέχεται της άκρατης εμπορευματοποίησης και της αχαλίνωτης κερδοσκοπίας. Είναι τουρισμός «ποιοτικός, ευγενής, υπερβατικός και πολιτισμικός» που προϋποθέτει αξίες, αρχές, δεοντολογία, ήθος, ηθική, παιδεία, καλλιέργεια, κουλτούρα, πνευματικότητα, γνώση και πίστη. Άρα, οποιαδήποτε προσπάθεια εφαρμογής αυτών των μορφών Πολιτιστικού και Πολιτισμικού Τουρισμού πρέπει ab initio και de jure να έχουν την έγκριση και να τελούν υπό την εποπτεία των Θρησκευτικών Αρχών. Έτσι μόνο  μπορούν να υπάρξουν οι ασφαλιστικές δικλείδες για τη σύζευξη της Θρησκευτικότητας με τον Πολιτισμό και την όσμωση της Χωρικής Ανάπτυξης με την Αειφορία και τη Βιωσιμότητα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι για ορισμένες θρησκείες με έντονο φονταμενταλισμό όπως το Ισλάμ, ο όρος ΘΤΠΤ δεν είναι αποδεκτός, αφού το προσκύνημα αποτελεί καθήκον του πιστού, κυριαρχεί το πνευματικό στοιχείο και εκλείπει η καταναλωτική συμπεριφορά.

Κωνσταντίνος Γαλιώτος
Πολ.Μηχ. Ε.Μ.Π., M.Sc. Περιφερειακή Πολιτική U.K.

Ο Κωνσταντίνος Γαλιώτος είναι Πολιτικός Μηχανικός του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1976) και έχει Master of Science από το Πανεπιστήμιο του Birmingham, U.K. (1979). Είναι έφεδρος ανθυπολοχαγός του Όπλου του Μηχανικού με ειδική εκπαίδευση στη Σχολή Πολέμου. Έχει διατελέσει Σύμβουλος του Υπουργείου Ανάπτυξης (2 φορές), του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, της Γ.Γ. της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, του Οργανισμού Προώθησης Εξαγωγών, Επιστημονικός Συνεργάτης του Δήμου Τρίπολης και σήμερα είναι Ειδικός Σύμβουλος Περιφερειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Ως ειδικός εμπειρογνώμονας του Υπουργείου Εξωτερικών, συμμετείχε σε διμερείς ναυτιλιακές συμφωνίες μεταξύ Ελλάδας και Κίνας στο Πεκίνο και στη Σαγκάη (1996). Έχει εκπονήσει μελέτες, έρευνες, καταγραφές, πραγματογνωμοσύνες και άλλες συναφείς επιστημονικές εργασίες σε πολλά πεδία εξειδίκευσης: 1. Επιστήμη Πολιτικού (μελέτες, επιβλέψεις) 2. Σεισμομηχανική, Εδαφομηχανική, Έλεγχος Ποιότητας, Θεμελιώσεις 3. Περιβάλλοντος και Ενεργείας (Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις, Διαχείριση Αποβλήτων, Ανακύκληση, ΑΠΕ) 4. Ευρωπαϊκών Πολιτικών και Διαχείρισης Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων 5. Περιφερειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης (Στρατηγικός Σχεδιασμός, Επιχειρησιακός Προγραμματισμός, Ειδικά Αναπτυξιακά Σχέδια) 6. Οικονομοτεχνικές Μελέτες, SWOT και PEST αναλύσεις, Μελέτες Δημοσιότητας, Μελέτες Διοίκησης και Οργάνωσης ΟΤΑ, Επιχειρηματικά και Επιχειρησιακά Σχέδια για επενδύσεις, Στατιστικές Έρευνες, Μελέτες Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, Μελέτες Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής, Ποντοπόρου Εμπορικής Ναυτιλίας, Λιμενικών Υποδομών, Μεταφορών, Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, Πολιτισμού και Τουρισμού 7. Αξιολόγηση και Επιλογή Προσωπικού για ΔΕΚΟ, Τράπεζες και Μεγάλες Ελληνικές και Πολυεθνικές Επιχειρήσεις. Έχει πραγματοποιήσει ομιλίες και εισηγήσεις σε fora, ΜΜΕ, ημερίδες και σεμινάρια και έχει δημοσιεύσει άρθρα με ποικίλη θεματολογία. Έχει συγγραφική δράση με πολυάριθμες Μονογραφίες για εξειδικευμένα θέματα, Ενημερωτικά Δελτία και Ειδικές Εκδόσεις.

•